Læknablaðið - 15.06.1995, Blaðsíða 10

458
LÆKNABLAÐIÐ 1995; 81
oft mun skæðari og talað um góð- og illkynja
tegundir hennar. Lýst var skarlatssótt með
hröðum gangi þar sem lost og fjölkerfabilun
leiddu til dauða á nokkrum sólarhringum.
Önnur tegund skarlatssóttar var með alvarlegri
ígerð í koki sem gat grafið sig langt inn í mjúk-
vefi höfuðs og olli oft dauða. Faraldrar ýmissa
keðjukokkasýkinga af flokki A og fylgikvilla
þeirra voru algengir (1-7).
Frá aldamótum fækkaði alvarlegum sýking-
um af völdum keðjukokka af flokki A. Gigt-
sótt og nýrnahnoðrabólga urðu einnig fátíðari
og hurfu nær alveg í sumum vestrænum lönd-
um (4,7-10). Þrátt fyrir þetta hefur hálsbólgum
af völdum keðjukokka af flokki A ekki fækkað
(7). Hálsbólga og skarlatssótt hafa því um
nokkurn tíma ekki verið taldar alvarlegar sýk-
ingar. Deilt er um hvað olli þessari breytingu á
faraldsfræði keðjukokkasýkinga af flokki A.
Fátækt, ómegð, slæmar félagslegar aðstæður,
ónóg læknisþjónusta, skortur á hreinlæti og
vannæring eru aðstæður sem lengi hafa verið
bendlaðar við skæðar keðjukokkasýkingar af
flokki A (4,7-10). Keðjukokkasýkingar af
flokki A og fylgikvillar þeirra eru enn mikið
vandamál í mörgum vanþróuðum löndum þar
sem þessar aðstæður eru ríkjandi. Breytingar á
keðjukokkasýkingum af flokki A hafa haldist í
hendur við úrbætur á þessum sviðum en þær
hafa haldið velli í vestrænum stórborgum þar
sem aðstæður eru slæmar (6). Alvarlegum
keðjukokkasýkingum af flokki A og gigtsótt
hafði þegar fækkað þegar penisillín kom á
markað um 1945. Vegna þessa hefur verið deilt
um hlutverk penisillíns en það hefur minna
verið rannsakað. Massell og félagar (7) rann-
sökuðu breytingar á dánartíðni í Bandaríkjun-
um á árunum 1921-1970, á landsvísu, vegna
gigtsóttar, keðjukokkahálsbólgu af flokki A og
skarlatssóttar. Niðurstöður þeirra sýna þrisvar
til fjórum sinnum hraðari lækkun á dánartíðni
á hverju ári vegna gigtsóttar, keðjukokkaháls-
bólgu af flokki A og skarlatssóttar eftir til-
komu penisillíns. Einnig varð algengara að
hjartaóhljóð vegna gigtsóttar hyrfu. Sam-
kvæmt þessum niðurstöðum eru áhrif penis-
illíns mikil, það minnkaði líkurnar á að keðju-
kokkahálsbólga af flokki A ylli gigtsótt og
fækkaði gigtsóttarköstum hjá hverjum sjúk-
lingi. Félagslegar úrbætur réðu einnig miklu og
með hjálp penisillíns urðu keðjukokkastofnar
af flokki A minna meinvirkir og minni líkur
urðu á faröldrum (sjá síðar).
Lengi hefur verið vitað að faraldrar ýmissa
sýkinga koma og fara án mikilla breytinga á
ytri aðstæðum. Breytingar á því hvaða stofnar
eru algengastir og því sem ræður meingerð
þeirra hafa áhrif á tíðni og gerð sýkinga. Mót-
efni þýðisins ættu þá einnig að hafa áhrif á
sýkingar og uppgang nýrra stofna.
Breytingar á keðjukokkasýkingum af
flokki A
Undanfarin fimm til 10 ár hafa orðið miklar
breytingar á keðjukokkasýkingum af flokki A
víða um heim. Ifarandi sýkingum með snemm-
kominni fjölkerfabilun hefur fjölgað mikið.
Tilkynningar um aukningu á alvarlegum
ífarandi keðjukokkasýkingum af flokki A hafa
borist frá mörgum löndum, til dæmis Noregi
(11), Svíþjóð (12,13), Bandaríkjunum (14-18),
Bretlandi (19), Danmörku (20), mörgum lönd-
um á meginlandi Evrópu (21-24), Japan (25),
Ástralíu (26) og Kanada (27). Oftast hefur
verið um að ræða fjölgun á einangruðum tilfell-
um. í Noregi varð hins vegar faraldur af ífar-
andi keðjukokkasýkingum af flokki A veturinn
1987- 1988 með nær 300% aukningu miðað við
10 ára tímabil þar á undan. Sýkingum sem ekki
voru ífarandi fjölgaði hins vegar um 60%
(11,27). Svipað gerðist í Ontario í Kanada (27)
og í Svíþjóð (12,13). Ekki hefur verið sýnt fram
á faraldur í Bandaríkjunum. Rannsókn frá Ar-
izona sýndi ekki aukna tíðni ífarandi keðju-
kokkasýkinga af flokki A frá 1985-1990, en frá
1988- 1990 hækkaði hins vegar tíðni ífarandi
keðjukokkasýkinga af flokki A með fjölkerfa-
bilun snemma í sjúkdómsferlinu hjá sjúkling-
um á aldrinum 15-50 ára (17). í Bandaríkjun-
um hefur einnig orðið aukning á gigtsótt
(6,8,9,28) á undanförnum árum. Nokkur til-
felli komu upp hjá ungu fólki í einni þjálfunar-
stöð Bandaríkjahers, þar sem skyndileg aukn-
ing varð á hálsbólgu vegna keðjukokka af
flokki A. Skarlatssótt og gigtsótt voru algengar
á slíkum stöðum áður fyrr. Forvörnum með
penisillíni hafði verið beitt frá 1950 en var hætt
árið 1980 þegar gigtsóttar hafði ekki orðið vart
í nær 20 ár (8). Þetta er í samræmi við það að
meinvirkni ákveðins stofns keðjukokka af
flokki A virðist aukast sé búið þröngt og bakte-
rían nái að smitast hratt milli manna (1,6,7).
Tilfellum gigtsóttar hjá börnum hefur einnig
fjölgað. Þessi börn hafa ekki búið við slæm
skilyrði lík þeim sem talin eru upp að framan
en flest þeirra hafa komið frá stórum fjölskyld-