Læknablaðið - 15.06.1995, Blaðsíða 15

LÆKNABLAÐIÐ 1995; 81
463
ífarandi sýkingum hafa verið mikið rannsökuð
beggja vegna Atlantsála. Mikið ósamræmi hef-
ur verið þar á milli. Bæði hefur verið leitað að
genum SPEA (speA) og metin framleiðsla á
SPEA. Bandaríkjamenn hafa fundið speA eða
SPEA í allt að 80% M-1 og M-3 stofna sem
valda ífarandi sýkingum (14,44—47). Fram að
1987 höfðu bandarískir stofnar framleitt lítið af
SPEA árum saman (6,14). Evrópumenn hafa
hinsvegar fundið lítið samband milli SPEA og
M-1 og M-3 (11-13,19,48). Musser og félagar í
Bandaríkjunum (47) fundu þó merki um speA
og SPEA í ífarandi stofnum frá Bretlandi og
Svíþjóð og þakka það öðrum rannsóknarað-
ferðum en notaðar eru í Evrópu. Flestir M
stofnar austanhafs og vestan hafa speB hvort
sem þeir eru ífarandi (M-l eða M-3) eða ekki.
Mótefni gegn ýmsum hlutum keðjukokka af
flokki A hafa verið furðanlega lítið rannsökuð
í tengslum við ífarandi sýkingar. Vitað er að
hlutleysandi mótefni gegn M prótínum hindra
sýkingu viðeigandi M stofna (1). Þau hækka
einnig LD-50 M prótín í dýratilraunum (42).
Hlutleysandi mótefni myndast einnig gegn
SPE (13). Þannig gætu mótefni ráðið einhverju
um hvort og hve alvarleg sýking verður.
Holm og félagar (13) rannsökuðu faraldur
ífarandi sýkinga í Svíþjóð. M-1 greindist í 70%
tilfella og framleiddi oftast SPEB en fáir stofn-
ar framleiddu SPEA. Athuganir á mótefnum í
og eftir veikindi sýndu að þeir sem fengu alvar-
legustu sýkingarnar voru með lág mótefni gegn
bæði M-1 og SPEB. Þeir sem lifðu svöruðu
með aukinni framleiðslu á þessum mótefnum
eftir að veikindin voru gengin yfir. Þessi niður-
staða bendir bæði á verndandi þátt hlutleys-
andi mótefna og hugsanlega á þátt SPEB í
ífarandi sýkingum. Flestir aðrir hafa talið
SPEB skipta litlu máli.
Erfðatækni hefur verið notuð til að meta
skyldleika ýmissa stofna. Cleary og félagar
(46) sýndu fram á að sennilega væru 90% allra
stofna sem valdið hafa ífarandi sýkingum í
Bandaríkjunum á síðastliðnum árum af sama
klóni. Með ákveðinni aðferð (multilocus en-
syme electrophoresis) er stofnum skipt niður í
ET (electrophoresis type) eftir rafdrætti. A
sama hátt er speA flokkað með rafdrætti í und-
irflokka speAl — speA5. Musser og félagar
(47) fundu að ífarandi M-1 eru alltaf ETl og
hafa speA2 og ífarandi M-3 alltaf ET2 með
speA3. ETl og ET2 hafa valdið tveimur þriðju
af öllum STSS í Bandaríkjunum. Stofnar af
sömu M og ET gerðum ollu einnig alvarlegum
skarlatssóttum á þriðja og fjórða áratugnum en
þá með öðrum undirflokki speA.
Enginn ofangreindra þátta skýrir einn og sér
breytinguna á keðjukokkasýkingum af flokki
A. Langlíklegast er um að ræða sambland
þeirra allra með mismunandi vægi þátta milli
landa og einstaklinga. Bakteríustofnar með
mikla meinvirkni vegna óhagstæðrar samsetn-
ingar af M prótínum og SPE sem ná fótfestu
vegna þess að mótefni gegn þeim vantar hjá
fólki á vissu aldursbili. Stevens (5) setti fram
líkan af hugsanlegu smiti og gangi við keðju-
kokkasýkingu af flokki A (mynd 1). Þetta líkan
snýst um SPEA. Sé einstaklingur með hlutleys-
andi mótefni gegn viðkomandi M stofni verður
ekki sýking en hann gæti orðið smitberi. Stað-
bundin sýking gæti leitt til þess að bakteríur
kæmust í blóð og hlutleysandi SPE mótefni
gætu hindrað STSS. Meðferð gæti þá falist í
gjöf mótefna gegn M stofnum og SPE og hugs-
anlega mótefnum eða öðrum efnum sem hindr-
uðu virkni TNF, IL-1 og annarra cýtókína.
Fasciitis necroticans
Fasciitis necroticans er ein þeirra ífarandi
keðjukokkasýkinga af flokki A sem oftast hafa
tengst STSS á undanförnum árum. Fasciitis
necroticans er alvarleg sýking og dánartíðni er
9-75% (27,49-51). Helstu áhættuþættir eru
M-1, SPEA + stofn
u
Hýsill
Með M-1 mótefni A Án M-1 mótefna
Engin sýking Án SPEA mótefna Staðbundin sýking
| Væg skarlatssótt| Bakteríur í blóði
Með SPEA mótefni Án SPEA mótefna
Lost (sjaldgæft) STSS:
DIC Lost
Dauðsföll: Fjölkerfabilun
Hvítvoðungar Fasciitis necroticans
Gamalt fólk Dauðsföll:
Ónæmisbældir Eldri börn
Aðrir áhættuþættir Ungt fólk
Fólk á miðjum aldri

Mynd 1 (6). Hugmynd um meingerð STSS og afdrif keðju-
kokkasýkinga af flokki A með lilliti til bakteríustofns og
mótefna. Skýringar í texta. Þýtt úr heimild (5).