Læknablaðið - 15.03.1999, Síða 38

224
LÆKNABLAÐIÐ 1999; 85
Leiki grunur á að maður feli innvortis muni eða
efni sem hald skal leggja á er heimilt að fram-
kvæma leit, að fengnu áliti læknis. Og sam-
kvæmt 93. gr. sömu laga skal leit og líkams-
rannsókn ákveðin í úrskurði dómara, nema sá
sem í hlut á samþykki hana. Þó má leit fara
fram án dómsúrskurðar ef brýn hætta er á að
bið eftir úrskurði valdi sakarspjöllum.
í ýmsum öðrum málum getur verið þörf á að
afla sérfræðiálits á sviði læknisfræði, til dæmis
þegar heilsufar skiptir máli. Við úrlausn á því
hvort einstaklingur hafi verið fær um að gera
gilda erfðaskrá getur þurft að leita álits læknis
en samkvæmt 2. mgr. 34. gr. erfðalaga nr.
8/1962 er erfðaskrá því aðeins gild að sá sem
hana gerir hafi verið svo heill heilsu andlega að
hann hafi verið fær um að gera þá ráðstöfun á
skynsamlegan hátt. Heilsufar getur einnig skipt
máli þegar reynir á gildi samnings, til dæmis ef
sjúkur maður hefur verið misnotaður við samn-
ingsgerðina. Læknisfræðilegar álitsgerðir eru í
þessum tilfellum oft byggðar á mati á ákveðn-
um atriðum. Þess vegna getur verið rétt að
dómkveðja matsmenn en um þá er fjallað í lið
2.e. hér á eftir.
Geðrannsókn ereinnig dæmi um sérfræðiálit
sem byggt er á læknisfræðilegum athugunum,
samanber l.b. hér að framan. Geðrannsóknir
vegna afbrota fara yfirleitt fram á hefðbundinn
hátt (7). Þær eru meðal annars byggðar á við-
tölum læknis við sakboming og ef til vill aðra,
lögregluskýrslum svo og öðrum gögnum sem
fyrir liggja eða aflað er í tilefni af geðrannsókn-
inni, til dæmis sálfræðiprófum sem sálfræð-
ingur leggur fyrir sakborning og gerir skýrslu
um. Áður en geðrannsókn fer fram þarf að
liggja fyrir ótvírætt samþykki sakbornings eða
úrskurður dómara.
2.c. Rannsókn á brotum gegn börnum
Rannsókn á brotum, sem framin hafa verið
gegn bömum, er oft vandmeðfarin og sönnun
þar að auki erfið ef sakborningur neitar sök.
Það á sérstaklega við um kynferðisbrot en þau
mál eru oft meðal erfiðustu mála sem sæta op-
inberri rannsókn. Oft er til dæmis erfitt að upp-
lýsa hver atburðarásin hefur verið og stundum
reynist ekki unnt að færa fullnægjandi sönnur
fyrir því að brot hafi verið framið. Bamið er
jafnan eitt til frásagnar um atburði að frátöld-
um sakbomingi sjálfum. Sönnun eftir öðrum
leiðum getur auk þess verið torveld, sérstak-
lega ef rannsókn hefst ekki fyrr en löngu eftir
að brot hefur verið framið. Þrátt fyrir ítarlegar
og nákvæmar rannsóknir getur verið að hvorki
takist að sanna né afsanna brotið.
Við komu barns til læknis eða á sjúkrahús
geta vaknað gmnsemdir um að bam hafi orðið
fyrir broti, til dæmis kynferðisbroti eða lrkams-
meiðingum. Læknum er skylt að gera bama-
vemdamefnd viðvart ef grunur er um slfk brot
samkvæmt ákvæðum bamavemdarlaga nr. 58/
1992 (8). Bamavemdamefnd hefur meðal ann-
ars það hlutverk að vemda bamið og gera ráðstaf-
anir til að koma í veg fyrir frekari brot gegn því.
Við lögreglurannsókn getur komið upp sú
staða að læknisskoðun eða önnur læknisrann-
sókn er nauðsynleg og leitar þá lögregla eftir
henni. Einnig getur barnaverndarnefnd ákveðið
samkvæmt 24. gr. barnaverndarlaga að óska
eftir læknisrannsókn á barni þegar það er í
hættu eða að barn verði lagt á sjúkrahús til að
tryggja öryggi þess eða til að unnt verði að gera
viðeigandi rannsókn á barninu.
Hlutverk lækna er að framkvæma læknis-
rannsókn og veita barninu viðeigandi læknis-
hjálp. Mikilvægt er að vanda til skoðunar á
barni og skrá allt nákvæmlega sem finnst við
skoðun. Oft er nauðsynlegt að taka sýni til
rannsóknar, útbúa skýringarmyndir og taka
ljósmyndir. Einnig er mikilvægt að skrá það
sem barnið segir en varast ber að leggja leið-
andi spumingar fyrir það. Slíkt gæti haft áhrif á
framburð bamsins og spillt rannsókn málsins.
Lögregla, bamaverndaryfirvöld og læknar
hafa ákveðnu hlutverki að gegna þegar brot
gegn börnum sæta opinberri rannsókn. Þessir
aðilar þurfa að þekkja eigin skyldur og annarra
og stundum er nauðsynlegt að þeir hafi samráð
um aðgerðir þegar það á við. Ýmis álitamál
geta risið varðandi þessi atriði svo sem um það
hvemig standa eigi að rannsókninni, hverjir
eigi að yfirheyra barnið og foreldrana, hvort
sami aðili geti yfirheyrt barnið um brotið og
fengið um leið upplýsingar, sem notaðar verða
til að veita barninu viðeigandi meðferð og
vernd, og enn fremur hvernig réttast er að öðru
leyti að hafa samvinnu milli þeirra sem koma
að þessum málum.
Bent hefur verið á að brýnt sé að rannsókn á
málum þar sem börn eru fómarlömb valdi sem
minnstum óþægindum fyrir þau. Augljóslega
hafa þau þegar þurft að þola nóg. Þess vegna
getur verið nauðsynlegt að rannsókn málsins
og aðrir þættir, svo sem læknisskoðun og yfir-
heyrsla á barninu, fari að einhverju leyti sam-
an. Þannig verði barnið fyrir minni óþægindum