Læknablaðið - 15.09.1999, Blaðsíða 69

LÆKNABLAÐIÐ 1999; 85
729
aðaldriffjöður blaðsins (1).
Þetta var árið 1969. Seinna út-
færði Ingelfinger ákvörðun
sína nokkuð ítarlegar en þessi
regla, að hafna birtingu efnis
sem hefur birst áður, er kölluð
regla Ingelfingers (2). Mörg
læknablöð og vísindatímarit
hafa síðan tekið upp þessa
reglu og fara eftir henni.
Henni hefur verið beitt á mis-
strangan hátt á seinni árum,
sumir vilja halda því fram að
hún sé jafnvel strangari nú en
áður þar sem hún nær einnig
til efnis sem hefur birst á net-
inu (3). Nokkrum árum eftir
að Ingelfinger setti fram reglu
sína var slakað á henni og
gerð undanþága fyrir bráð-
mikilvæg efni sem vörðuðu
almannaheill, þau mættu birt-
ast annars staðar vegna knýj-
andi nauðsynjar (4). Yfirleitt
er talið að rannsóknir sem
kynntar eru á vísindaráðstefn-
um og í útgáfum tengdum
þeim brjóti ekki í bága við
reglu Ingelfingers en þó geta
verið þarna erfið túlkunar-
atriði.
Annars konar bann við birt-
ingu efnis, sem samþykkt hef-
ur verið til birtingar í vísinda-
tímaritum, eru menn harla
sammála um (5). Þetta gildir
um efni sem er farið til prent-
unar eða er í prentum hjá vís-
indatímariti. Þar eru menn
sammála um að ekki skuli
fjalla um efnið fyrr en kemur
að birtingu í tímaritinu. Regla
Ingelfingers er því bann við
forbirtingu annars staðar en í
vísindatímaritinu. Mikil gagn-
rýni hefur komið fram á reglu
Ingelfingers á síðustu árum
(5-7). Því hefur verið haldið
fram að hún hafi óæskileg
áhrif á lækningar og heil-
brigðisfræði. Hún hindri höf-
unda í birtingu og umræðu
löngu áður en efnið er gefið út
í blöðunum. Þetta taki fyrir
dreifingu upplýsinga sem eru
mikilvægar fyrir lækningar og
heilsugæslu og hindri vísinda-
menn í ræða málin á fundunt
og í viðtölum. Menn telja að
upplýsingum sé haldið leynd-
um fyrir öðrum um tíma þar á
meðal stundum þeim sem
kostað hafa rannsóknirnar
sem um er að ræða. Þeir sem
styðja reglu Ingelfingers
benda á þau rök að snemm-
birting vísindaniðurstaðna
auki hættuna á að ótímabærar
og ónákvæmar upplýsingar
fari til fagfólks og almennings
ef efnið hefur ekki farið í
gegnum ritrýni áður (8). Einn-
ig halda menn sig við þá rök-
semdafærslu að fréttagildið
hverfi ef höfundar birta niður-
stöður sínar áður en þær koma
í læknablöðum. Þá telja menn
einnig að sú gagnrýni á reglu
Ingelfingers að hún tefji fyrir
birtingu sé léttvægari nú en
áður þar sem töfin á að réttar
upplýsingar komi fram sé að
verða styttri eftir því sem rit-
rýniferlar og framleiðsla vís-
indatímaritanna hefur orðið
hraðari, en svo hefur orðið á
síðustu árum.
Mikilvægi góðrar
ritrýni
Augljóslega snýst þetta
mikið um ritrýniferilinn (9-
11). Honum hefur verið líkt
við naglana sem halda hjóli
vísindanna á öxlinum. Hann
er svo sannarlega tæki til rit-
stýringar. Menn hafa þó vakið
athygli á því að ritrýniferlin-
um ekki beitt á sama hátt alls
staðar. Stundum er ritrýnin
eingöngu framkvæmd innan
ritstjórnar en eins og getið er
að framan er ferillinn í al-
gengustu mynd sinni þannig
að gagnrýni er fengin á inn-
sendar greinar utan ritstjórnar.
Bent hefur verið á að ritrýni-
ferillinn hafi ekki komið í veg
fyrir svindl og falsanir í vís-
indum og eru til nokkur dæmi
þess að fölsuð verk hafi farið í
gegnum ritrýniferilinn án þess
að upp hafi komist, fyrr en
löngu seinna (12). Það hefur
einnig verið bent á að ritrýni-
ferillinn leiði til breytinga eða
höfnunar á innsendu efni í
ótilteknum tilvikum og það sé
ennfremur óljóst hvaða mikil-
vægu breytingum ritrýniferill-
inn hefur komið á í sambandi
við birtingu vísindaefnis.
Nokkur tímarit greiða ritrýn-
um laun þannig að af ferlinum
er ákveðinn kostnaður þó að
flestir ritrýnar vinni gagnrýni
sína fyrir tímaritin launalaust
(11). A seinni árum hafamenn
farið að rannsaka ritrýniferil-
inn á vísindalegan hátt. Menn
hafa til dæmis gert ferilinn
blindan eða opnað hann meira
og reynt að meta gæði þeirrar
gagnrýni sem fæst með mis-
munadi aðferðum (10,11).
Meginatriði eru þó að gera sér
grein fyrir að ritrýniferillinn
er huglægt fyrirbæri eins og
svo margt sem á við um fram-
setningu vísindaniðurstaðna.
Fjárhagsleg hlið reglu
Ingelfingers er flókin og er
rétt að ræða að nokkru (13).
Reglan er talin tryggja blöð-
unum fjárhagslegan hagnað
með því að stuðla að aukinni
útbreiðslu og áskrift. Auk þess
stuðlar hún að auknuin aug-
lýsingatekjum. Ofl á tíðum
eru vísindatímaritin rekin af
fyrirtækjum sem ekki segja
frá smáatriðum tekna og út-
gjalda og því er erfitt að meta
þetta til fullnustu. Mörg vís-
indatímarit eru gefin út af fag-
félögum lækna og vísinda-
manna. Oft hefur slík útgáfu-
starfsemi ekki þau markmið