Læknablaðið - 15.09.1999, Blaðsíða 12

682
LÆKNABLAÐIÐ 1999; 85
unum er tvisvar til þrisvar sinnum algengari en
á sambærilegum stofnunum í Svíþjóð og Dan-
mörku.
Markmið þessarar könnunar var að skrá geð-
ræn einkenni, ábendingar fyrir geðlyfjanotkun
og árangur meðferðar með gæði meðferðar í
huga.
Efniviður og aðferðir: Árið 1996 voru
metnir 115 einstaklingar á fimm elli- og hjúkr-
unarheimilum á Stór-Reykjavíkursvæðinu, 50
voru á þremur heilabilunareiningum og 65 á
tveimur þjónusturýmiseiningum. Safnað var
upplýsingum um fjölda geðlyfja, tegundir,
skammtastærðir og tímalengd meðferðar.
Hjúkrunarfræðingur lagði mat á einkenni og
árangur meðferðar.
Niðurstöður: Einungis 16% voru án geð-
lyfja, 39% voru á einum flokki, 36% á tveimur
og 9% á þremur flokkum. Á heilabilunarein-
ingum og í þjónusturými var notkun á geð-
deyfðarlyfjum svipuð (30%, 38%) og á róandi
og svefnlyfjum (66%, 71%). Hvað varðar notk-
un sterkra geðlyfja var hins vegar rnikill munur
og reyndust 62% einstaklinga á heilabilunar-
einingum á þeim en aðeins 15% í þjónustu-
rými. I þjónusturými voru svefntruflanir (72%)
og þunglyndi (30%) algengustu einkennin. Á
heilabilunareiningum eru þessi einkenni einnig
algeng en að auki eru yfir 50% með kvíða, óró-
leika og/eða geðrofseinkenni. Einkenni löguð-
ust við meðferð í 60-98% tilvika, mismunandi
eftir einkennum. Upplýsingar um tímalengd
meðferðar leiddu í ljós að meðferð var iðulega
hagrætt. Geðdeyfðarlyfjum hafði verið breytt
eða skömmtum hagrætt hjá 65% innan sex
mánaða. Sambærilegar tölur fyrir hina lyfja-
flokkana eru 45%. Þetta tíðar lyfjabreytingar
benda til að eftirlit sé allnáið. Helmingur þeirra
sem voru á geðdeyfðarlyfjum voru á nýrri teg-
undum þeirra. I róandi- og svefnlyfjaflokknum
voru 46 einstaklingar á lyfjum með helmingun-
artíma lengri en 20 klukkustundir og voru
fimm þeirra á stórum skömmtum.
Umræða: Andleg vanlíðan einstaklinga á
stofnunum er mjög algeng og skýrir að nokkru
mikla geðlyfjanotkun þar. Notkun geðdeyfðar-
lyfja á Islandi er helmingi meiri en hjá grann-
þjóðum og gæti verið vísbending um að ís-
lenskir læknar greini og meðhöndli þunglyndi
oftar, en erlendar heimildir telja að þunglyndi
aldraðra sé iðulega vangreint og vanmeðhöndl-
að. Hin háa notkun svefn- og kvíðastillandi
lyfja, val þeirra og skammtastærðir gæti hins
vegar leitt til aukaverkana, svo sem byltna, og
vekja upp spurningar um það hvort önnur úr-
ræði séu ekki fyrir hendi.
Inngangur
Heilabilun er mjög algeng meðal aldraðra
einstaklinga á stofnunum. Þetta hlutfall á ís-
landi er allt að 80% í hjúkrunarrými og 25-40%
í þjónusturými (1,2). Þá eru geðræn einkenni
mjög algeng á stofnunum, hvort sem um er að
ræða heilabilaða einstaklinga eða ekki. Helstu
einkennin eru, þunglyndi, kvíði, óróleiki, svefn-
truflanir og geðrofseinkenni (1).
Oft á tíðum er reynt að ráða bót á geðrænum
einkennum með geðlyfjum. Notkun geðlyfja er
hins vegar vandasöm vegna hugsanlegra auka-
verkana af ýmsu tagi, svo sem byltna, óráðs,
þreytu og minnistruflana.
Fjöllyfjanotkun er algeng á stofnunum fyrir
aldraða, enda oft um að ræða lasburða fólk,
hrjáð af mörgum kvillum samtímis (1,3,4). Vert
er að fara varlega við gjöf lyfja hjá þessu fólki,
þar sem auk margra sjúkdóma eru ýmsar ald-
urstengdar breytingar sem hafa áhrif á úr-
vinnslu lyfja. Eftir 70 ára aldur tekur fólk að
léttast og hlutfallsleg minnkun verður á vatns-
rúmmáli sem leiðir til aukinnar þéttni vatns-
leysanlegra lyfja við óbreytta skammta. Hlut-
fallsleg aukning verður hins vegar á fitu, en
flest geðlyf eru fituleysanleg. Blóðflæði um lif-
ur og nýru minnkar og það hægist því á um-
broti sem og útskilnaði lyfja. Helmingunartími
ýmissa lyfja hjá öldruðum lengist því tvö- til
þrefalt. Loks geta áhrif lyfja á viðtæki breyst
með aldri (5-8).
Beers og félagar hafa skilgreint æskileg og
óæskileg lyf hjá öldruðum og notuðu þær skil-
greiningar í rannsókn er tók til lyfjagjafa á
hjúkrunarheimilum. Samkvæmt henni voru
40% af 1106 einstaklingum á að minnsta kosti
einu óæskilegu lyfi (9,10).
Samkvæmt rannsókninni Daglegt líf á
hjúkrunarheimili, sem er víðtæk ferlirannsókn
á högum aldraðra á stofnunum, kom í ljós að
notkun geðlyfja er um tvöfalt algengari á ís-
landi en hjá grannþjóðum okkar Svíum og
Dönum. Á það við um alla þrjá flokka geðlyfja:
geðdeyfðarlyf, sterk geðlyf og róandi og svefn-
lyf (mynd 1) (1,11).
Þessi rannsókn tók ekki tillit til lyfjaheita,
skammtastærða eða árangurs af meðferð. Þótti
því fróðlegt að kanna nánar notkun geðlyfja á
elli- og hjúkrunarheimilum Stór-Reykjavíkur-