Læknablaðið - 15.09.1999, Blaðsíða 18

688
LÆKNABLAÐIÐ 1999; 85
lyndis meðhöndlað með þunglyndislyfjum og
voru fleiri á sterkum geðlyfjum og lyfjum af
benzódíazepíngerð. Flestir, eða 52%, voru án
geðlyfja (17). Meiri notkun geðdeyfðarlyfja
samkvæmt þessari könnun gæti verið vísbend-
ing um að íslenskir læknar greini og meðhöndli
þunglyndi oftar en víða annars staðar.
Geðræn einkenni: Geðræn einkenni eru
mjög algeng hjá öldruðum einstaklingum á
stofnunum. í þjónusturými voru 74% með svefn-
truflanir, um 50% með einkenni um kvíða og
þriðjungur með þunglyndi. A heilabilunarein-
ingum voru 56% með kvíða, 64% með svefn-
truflanir, 46% með þunglyndi. 62% með geð-
rofseinkenni og 68% voru órólegir.
A bilinu 15-24% einstaklinga á hjúkrunar-
heimilum eru með greininguna þunglyndi sam-
kvæmt gögnum (17), en samkvæmt annarri
rannsókn er bilið 12-32% (18). í rannsókn
Flestons og félaga voru 15% af 5752 einstak-
linga úrtaki með greininguna þunglyndi. Hyers
og félagar töldu 25% einstaklinga í hjúkrunar-
rými sýna einhver einkenni þunglyndis (19).
Borson og félagar telja heildaralgengi geð-
rænna einkenna vera á bilinu 80-90% á hjúkr-
unarheimilum, en Burns og félagar telja algeng-
ið vera 68%. Þessar rannsóknir eru frá Banda-
ríkjunum (13,20). Fyrri talan samrýmist þannig
ágætlega niðurstöðum þessarar könnunar.
Um 16% einstaklinga á hjúkrunarheimilum í
Danmörku sýna merki um andlega vanlíðan og
15% eru með hreyfióróleika, svo sem að ráfa
um eða núa saman höndum. Daglegt líf á
hjúkrunarheimili sýndi að um þriðjungur hafði
merki um andlega vanlíðan, sama hvort um
væri að ræða þjónusturými eða hjúkrunarrými.
Gögn um tíðni annarra einkenna, svo sem
óróleika, kvíða og svefntrutlana var ekki að
finna í heimildum. Tíðni þessara einkenna er
mjög hátt á stofnunum hér á landi og getur
meðferð með geðlyfjum í mörgum tilvikum
bætt þar úr.
Arangur: Árangur af meðhöndlun einkenna
reyndist yfirhöfuð góður að mati hjúkrunar-
fræðinga. Á heilabilunareiningum var árangur
góður í 58-77% tilvika. Best gekk að með-
höndla svefntruflanir og fengu 77% bata af ein-
kennum sínum. Síst gekk að meðhöndla geð-
rofseinkenni og löguðust einkenni í 58% til-
vika. Vel virtist fylgst með geðrænum einkenn-
um og voru aðeins 15% einstaklinga með svefn-
truflanir ekki meðhöndlaðir. Sambærileg tala
fyrir ómeðhöndlaðan óróleika var 13%.
í þjónusturými gekk best að meðhöndla
svefntruflanir og bar meðferð árangur í 98%
tilvika. Síst gekk að meðhöndla geðrofsein-
kennin og var helmingur metinn betri af sinni
meðferð. Þunglyndiseinkenni, að mati hjúkr-
unarfræðinga, reyndust ekki meðhöndluð í
19% tilvika og 13% tilvika kvíðaeinkenna.
Hátt hlutfall einkenna er því meðhöndlað
með geðlyfjum og árangur virðist í flestum
tilvikum vera mjög góður.
Breytingar á lyfjum: Breytingar á meðferð
geðlyfja voru tíðar. Þannig hafði breyting orðið
á meðferð sterkra geðlyfja í 67% tilvika innan
sex mánaða. í flokki geðdeyfðarlyfja, róandi
lyfja og svefnlyfja var meðferð breytt innan
sex mánaða í um helmingi tilvika. Obreytt
meðferð lengur en ár var hjá 30% einstaklinga
á róandi lyfjum og svefnlyfjum og 24% ein-
staklinga á sterkum geðlyfjum.
Tíðar breytingar eru vísbending um að eftirlit
með árangri meðferðar sé allnáið. Eftirlit með
meðferð leiðir þannig til góðs árangurs í með-
höndlun einkenna í 50-98% tilvika að mati hjúkr-
unarfræðinga, mismunandi eftir einkennum.
Það voru 46 fyrirmæli um notkun geðdeyfð-
arlyfja hjá 40 einstaklingum. Þar af voru 24
fyrirmæli um notkun hinna gömlu klassísku
geðdeyfðarlyfja. Voru 16 á þríhringlaga og átta
á fjórhringlaga lyfjuni. Rúmlega helmingur
einstaklinga er því á gömlu klassísku geð-
deyfðarlyfjunum, en þau hafa mun meiri til-
hneigingu til aukaverkana en nýju lyfin. Sam-
kvæmt bandarískri rannsókn var þriðjungur
þeirra sem var á geðdeyfðarlyfjum á nýrri teg-
undum þeirra (7). Notkun á nýrri geðdeyfðar-
lyfjum hér er tæp 50%. Þessi lyf hafa færri
aukaverkanir en fleiri milliverkanir og á eftir
að fást reynsla á þær. Amitriptýlín er eina lyfið
í þessum flokki sem talið er óhæft til notkunar
hjá öldruðum samkvæmt skilmerkjum Beers
og var aðeins einn einstaklingur á því í þessari
könnun. Á lyfjum með rfkuleg andkólínerg og
róandi áhrif voru þó 10 einstaklingar til viðbót-
ar og verður það að teljast nokkuð áhyggjuefni
(9,10,21-23).
Fimmtíu og eitt fyrirmæli var um notkun
sterkra geðlyfja. Samkvæmt skilmerkjum
Beers eru óhentug lyf fyrir aldraða eftirfarandi
í þessum tlokki: halóperidól í stærri skömmt-
um en 3 mg, tíórídazín í stærri skömmtum en
30 mg. I þessari könnun náði enginn einstak-
lingur þessari skammtastærð.
Fyrirmæli um notkun róandi lyfja og svefn-