Læknablaðið : fylgirit - 01.06.1998, Blaðsíða 20

20
LÆKNABLAÐIÐ 1998; 84/FYLGIRIT 36
Lengi býr að fyrstu gerð
Nýjum stoðum rennt undir fornan sannleika
Rafn Benediktsson
Þó nýgengi blóðþurrðarsjúkdóma hafi lækk-
að, eru þeir enn helsta banamein iðnvæddra
þjóða. Hvorki erfðir né jákvæðar breytingar á
lífsstíl skýra að öllu leyti þessar breytingar á
nýgengi eða þann landfræðilega breytileika
sem enn er til staðar. Á síðasta áratugi hefur
það vakið athygli faraldsfræðinga að burðar-
málsdauði fyrr á öldinni hafði verið hár á þeim
landssvæðum Bretlands þar sem blóðþurrðar-
sjúkdómar eru nú algengir. Þetta þótti benda til
þess að andstreymi snemma á lífsleiðinni gæti
haft langtíma afleiðingar. Til stuðnings var rifj-
uð upp sú vitneskja að einstaklingar taka upp
stöðu sína innan staðaldreifingar blóðþrýstings
þegar í barnæsku. Sægur faraldsfræðirann-
sókna frá Evrópu, Asíu og Ameríku hafa síðan
styrkt þessar kenningar. Þannig eru ákveðnar
svipgerðir nýbura (þyngd, mittismál, hæð og
fleira) taldar einkenna mismunandi tegundir og
tímasetningu áfalla fyrir og um fæðingu, sem
svo megi merkja á mynstri áhættuþátta blóð-
þurrðarsjúkdóma á fullorðinsárum. Fylgnin er
missterk eftir rannsóknum og einstökum
áhættuþáttum, en er almennt ekki minni en
áhættan sem fylgir reykingum.
Nokkuð er deilt um hvað liggi að baki en
margir benda á vannæringu á fósturskeiði og
hugsanlegan vanvöxt til dæmis æðakerfisins.
Meinmyndunin gæti einnig verið boðritun líf-
kerfa á viðkvæmum þroskaskeiðum, sem er vel
þekkt fyrirbæri, sérstaklega hvað varðar stera-
hormón, en sykursterar gegna einmitt lykilhlut-
verki í flókinni stjórn fósturvaxtar. Hugtakið
vannæring er vítt og mannarannsóknir á tengsl-
um vannæringar á meðgöngu og boðritunar
Frá University Dpt. of Medicine, Molecular Medicine
Centre, Western General Hospital, Edinburgh EH4 2XU,
Scotland.
áhættuþátta eru misvísandi. Hins vegar er sýnt
að hægt er að letja fósturvöxt og boðrita há-
þrýsting í tilraunadýrum með stórtækri skerð-
ingu á prótíninntöku móður sem auðvitað fylg-
ir hækkun á styrk sykurstera í sermi. Sykurster-
ar stuðla í grófum dráttum að lifun með hækk-
un blóðþrýstings og auknu aðgengi orkugjafa
svo sem blóðsykurs. Fyrir fæðingu eru áhrif til
hröðunar á þroska líffæra og lífkerfa einnig
áberandi samanber yfirborðsvirk efni í lungum.
Ennfremur gegna sykursterar lykilhluterki við
að koma af stað fæðingu í sumum dýrategund-
um. Því má hugsa sér að tilgangur aukinnar
seytrunar sykurstera sé að búa fóstrið í skyndi
undir sjálfstætt líf. Þó skammtímaáhrif sykur-
stera stuðli að lifun, er jafnljóst að langtíma
ofgnótt sykurstera er til skaða og afleiðingarn-
ar sláandi líkar svipgerð efnaskiptavillu (Meta-
bolic Syndrome X): karllík offita, háþrýstingur,
skert sykurþol og blóðfitubrengl.
Skammvinnt álag um burðarmál í formi að-
skilnaðar frá móður, leiðir til langtíma brengl-
unar á starfsemi heiladinguls-nýmahettuöxuls-
ins (HN-öxuls) í rottum. Þetta kemur meðal
annars fram sem hærri styrkur sykurstera í
sermi fullorðinna dýra, en í mönnum er fylgni
milli hás kortisóls í blóði og smæðar við fæð-
ingu. Þetta má einnig framkalla með gjöf syk-
urstera, sem boðritar minni tjáningu sykur-
steraviðtækja í hippocampus, en þessi viðtæki
gegna lykilhlutverki við hömlun á HN-öxlin-
um. Ofgnótt sykurstera í fósturlífi hefur fjölda
annarra afleiðinga í för með sér, til dæmis boð-
ritun blóðþrýstings og sykurþols afkvæmanna.
Það er enn á huldu hvernig boðritun háþrýst-
ings gerist en hugsanlega leikur brenglaður
HN-öxull hlutverk. Misþroski á nýrum eða
æðakerfi er einnig hugsanleg skýring og enn
annar möguleiki er boðritun sympatísks út-
flæðis. Ymis lykilensím orkuefnaskipta lifrar