Læknablaðið : fylgirit - 01.06.1998, Blaðsíða 17

LÆKNABLAÐIÐ 1998; 84/FYLGIRIT 36
17
Alzheimers sjúkdómur
Meöferöarmöguleikar nú og í næstu framtíð
Anton Pjetur Þorsteinsson*
Alzheimers sjúkdómur er algengasta orsök
(-60%) elliglapa. Sex til átta prósent einstak-
linga eldri en 65 ára hafa Alzheimers sjúkdóm
og algengi tvöfaldast á hverjum fimm árum eft-
ir sextugt. Um 45% einstaklinga eldri en 85 ára
eru taldir þjást af þessum sjúkdómi. Alzheim-
ers sjúkdómi hefur því verið lýst sem faraldri
meðal aldraðra. Þessi aldurshópur er hraðast
vaxandi, því mun fjöldi einstaklinga með
Alzheimers sjúkdóm þrefaldast á næstu 50
árum. Byrði sjúklinga, aðstandenda og þjóðfé-
lagsins er mikil og hætta er á ófremdarástandi í
næstu framtíð. Til dæmis er talið að 60% elli-
heimilisíbúa hafi Alzheimers sjúkdóm og er
vaxandi skortur á elliheimilisplássi og dagvist-
un.
Alzheimers sjúkdómur einkennist af stigvax-
andi hrörnun á minni og að minnsta kosti einu
öðru æðra hugarstarfi. Þessi hrörnun er nægileg
til að hamla athöfnum daglegs lífs. Orsök
Alzheimers sjúkdóms er ekki þekkt og þessi
sjúkdómur er ekki læknanlegur að svo stöddu.
Hins vegar eru margar af þeim breytingum sem
verða á taugameina- og taugaefnafræði þekkt-
ar. Tap á taugafrumum, amýloid útfellingar og
taugatrefjaflækjur eru best þekktu taugameina-
fræðilegu breytingarnar. Mikill skaði verður á
taugakjörnum og -boðefnum, best þekktur er
skortur á Acetylcholine. Þessi skaði er fjölþætt-
ur og er orsaka að leita bæði innan og utan
taugafrumna. Beta-amýloid útfellingar og
bólgusvar við þessum útfellingum veldur bein-
um taugaskaða. Efnaskipti taugafrumna eru
trufluð vegna taugatrefjaflækja og flutningur á
'Assistant Professor of Psychiatry, Program in Neuro-
behavioral Therapeutics University of Rochester School
of Medicine and Dentistry.
næringar- og úrgangsefnum raskast. Margir
telja að forrituðu taugadrápi sé flýtt. Alag
vegna tæringar og frjálsra radicala er aukið í
Alzheimers sjúkdómi. Með aukinni þekkingu á
þessum sjúkdómi hafa skapast forsendur fyrir
uppgötvun og þróun meðferðarmöguleika.
Læknar hafa ekki lagt mikla áherslu á að
greina þennan sjúkdóm vegna meðferðarskorts.
Kennslu og þjálfun í læknaskólum og fram-
haldsnámi er ábótavant. Mat á vitsmunum
tíðkast ekki í forvarnarstarfi meðal aldraðra.
Aukin áhersla er nú lögð á rannsóknir á orsök-
um, ferli og meðferð þessa sjúkdóms vegna
vaxandi algengis. Erfðagallar hafa verið
greindir í Alzheimers sjúkdómi. Aðrir áhættu-
þættir eru einnig þekktir, svo sem aldur, kyn,
heilaskaði, snemm tíðahvörf, fjölskyldusaga og
fleira.
Vaxandi áhersla er lögð á áreiðanlega og
tímanlega greiningu elliglapa. Leiðsögn og
ábendingar varðandi mat, greiningu og með-
ferð Alzheimers sjúkdóms hafa nýlega verið
gefnar út. Aðalmarkmið meðferðar er að auka
lífsgæði, bæta vitsmunatruflun og hegðunar-
truflanir og hægja á framgangi sjúkdómsins.
Menntun og stuðningur við aðstandendur ætti
vera önnur megináhersla. í framtíðinni munum
við geta stöðvað framgang Alzheimers sjúk-
dóms og að öllum líkindum grætt taugafrum-
urnar sem eftir lifa.
Einu lyfin sem fengið hafa ábendingu fyrir
Alzheimers sjúkdómi eru kólínesterasa hamlar-
ar. I Bandaríkjunum eru tvö slík lyf á markaðn-
um, takrín og dónepezíl og tvö önnur eru vænt-
anleg. Takrín er lítt notað vegna aukaverkana
en dónepezíl hefur náð allmikilli notkun. Nið-
urstöður rannsókna og klínísk reynsla á sjúk-
lingum með mildan til meðalsvæsinn Alzheim-
ers sjúkdóm sýna, að eftir sex mánaða meðferð,