Sagnir - 01.10.1983, Síða 21

Hugtakakennsla
Á að kenna söguna sem nám á hugtök-
um? Ingi Sigurðsson segir um þetta:
Það er óneitanlega undarleg þversögn, sem
kemur fram, þegar nemendum er ekki treyst
til annars en að læra utanað eða endursegja
efni kennslubóka, en jafnframt er gengið út
frá því sem gefnu, að þeir átti sig á flóknum
hugtökum án sérstakrar æfingar.
Það hefur verið reynt að kynna nem-
endum í sagnfræði við Háskólann þessa
skoðun með bók Dennis Gunning, The
Teaching of History (London, 1978). Erla
Kristjánsdóttir tekur undir með Inga og
segir:
Það hefur vafist fyrir mörgum sagnfræð-
ingum að vinna með hliðsjón af ákveðnum
hugtökum. Hvað þetta varðar stendur sagan
sem fræðigrein verr að vígi en félagsvísinda-
greinar. Mörg þeirra hugtaka sem tengjast
sögunni eru of strembin fyrir unga nemendur
(heimsvaldastefna, sósíalismi, lýðræði...).
Önnur eru öllu viðráðanlegri (tilgátur, stað-
reyndir, vitnisburður, sannanir, heimildir
...). Yfirleitt hefur hugtökum annarra greina
s.s. stjórnmálafræði, félagsfræði, mannfræði,
hagfræði verið beitt á sögulegt inntak [sögu-
legar staðreyndir]. Má þar nefna algild
hugtök svo sem menningu, samfélag, sið-
menningu. Makróhugtök s.s. stjórnkerfi,-
hagkerfi, félagskerfi. Greinandi hugtök s.s.
forystu, hlutverk, skort. Ég tel sjálfsagt og
eðlilegt að beita slíkum hugtökum í sögu-
kennslu en þá verður að sníða nemendum
stakk eftir vexti.
Þess var getið hér að ofan að hugtaka-
kennslan hefði átt erfitt uppdráttar. Þó
hefur verið reynt að auka hlut hugtaka í
samfélagsfræðikennslu á grunnskólastigi.
Við bárum þetta undir Ingvar Sigurgeirsson
og fer hér svar hans:
Ég álít að eitt meginmarkmið náms í sam-
félagsfræði og samfélagsgreinum eigi að
felast í því að skapa skilning á samfélaginu,
mismunandi félagslegum aðstæðum, sam-
skiptum manna og samhengi félagslegra fyrir-
bæra. Ef skapa á skilning hlýtur að þurfa að
fást við hugtök. Þær hugmyndir um sögu-
kennslu sem hafðar eru til hliðsjónar við
samningu námsefnis í samfélagsfræði miðast
við það að þegar fjallað er um söguleg við-
fangsefni séu „fengin að láni“ hugtök úr
öðrum samfélagsgreinum, t.d. félagsfræði
eða stjórnmálafræði. Þannig mætti t.d. hafa
hugtakið félagsmótun (félagsfræði) að leið-
arljósi þegar nemendur fást við að skoða t.d.
gamla íslenska bændasamfélagið (önnur
mikilvæg hugtök úr féiagsfræði gætu verið
t.d. hlutverk, gildismat, hefðir). í sambandi
við landnám fslands kæmi til greina að byggja
viðfangsefnin m.a. á hugtökum úr mannfræði
(t.d. hugtakinu menningu og skyldum hug-
tökum).
Gunnar Karlsson slær á svipaöa strengi
og Ingvar en gerir þó meira úr hugtökum
sögunnar sjálfrar:
Saga notar óhjákvæmilega talsvert af hug-
tökum sem ekki eru daglegt mál barna eða
unglinga. Þau hugtök verður auðvitað að
kenna. Það er eins sjálfsagt og að kenna þeim
19