Sagnir - 01.04.1985, Blaðsíða 28

Sagnir - 01.04.1985, Blaðsíða 28
FÉLAGSHYGGJA OG FRELSISÁST ■n Sambandshúsiö við Sölvhólsgötu í Reykjavík. Bygging hússins undir lok annars áratugar þessarar aldar var Ijós vottur um sókn íslensku samvinnuhreyfingar- innar um þaö leyti. íslenzkra samvinnufélaga 3. hefti 1922. Var efni ritsins, eins og nafnið gefurtil kynna, svarviðskrifum Páls og Jónasar Þorbergssonar og vott- orðunum þrem. Ekki voru allir á eitt sáttir um ágæti nýja bæklingsins frekar en Verzlunarólagsins. í /s- lendingi var sagt svo frá honum: Þessi nýi bæklingur B.Kr. [Björns Kristjánssonar] er svo rökfastur og gagnorður, að hann rífur ger- samlega til grunna hrófatildur það, sem Páll frá Einarsnesi slóg upp úr veikum viðjum til varnar Sambandinu, fyrir aðsúg þeim, er að því beindist eftir útkomu fyrra bæklings Björns, „Verzlunar- ólagið“.28 Jónas Jónsson frá Hriflu sagði aftur á móti um bæklinginn að hann væri ,,að mestu bragðdauf endurtekning af hinum fyrri.“29 Þegar kom fram á árið 1923 töldu samvinnumenn sig hafa vissu fyrir því að bæklingar Björns hefðu verið þýddir á ensku og dönsku, og til- raunir gerðar til að koma þeim inn hjá lánastofnunum í Englandi og á Norðurlöndum, er Sambandið átti skipti við.30 Ákvað því stjórn þess að höfða mál fyrir meiðyrði og at- vinnuróg um Sambandið. Þess var krafist að mörg ummæli í bækling- unum yrðu dæmd dauð og ómerk og Björn dæmdur í þyngstu refs- ingu, sem lög leyfðu, og til að greiða Sambandinu hálfa miljón króna í skaðabætur. Sumarið 1924 féll dómur í undirrétti. Voru fáein atriði í bæklingunum dæmd dauð og ómerk, en að öðru leyti var Björn sýknaður. Hvorki Björn né forystumenn Sambandsins vildu una þessum málalokum; einkum voru sam- vinnumenn óánægðir með niður- stöðu dómsins. Áfrýjuðu því báðir aðilar til hæstaréttar. Þar féll dómur í málinu sumarið 1925 og var á sömu lund og undirréttardómurinn, nema hvað Björn var dæmdur í hundrað króna sekt og til að greiða Sambandinu tvö hundruð krónur í málskostnað.31 Samvinnurekstur eða frjálst framtak? Deilurnar um samvinnuhreyfinguna verður að skoða í Ijósi þeirra stjórn- málaátaka er áttu sér stað á öðrum og þriðja áratugnum. Hér var að verki andstæðan milli sveitanna og vaxandi þéttbýlis. Sjávarútvegur var að vinna á, á kostnað landbún- aðar sem höfuðatvinnugrein, og sveitirnar voru að tapa forræði sínu til bæjanna. Aðdragandinn að deilunum var sókn samvinnumanna á verslunar- sviðinu á kostnað kaupmanna. Kveikjan var hins vegar efnahags- örðugleikarnir í byrjun þriðja áratug- arins. Deilan stóð fyrst og fremst um hvort skyldi verða ofan á í verslun, samvinnurekstur eða frjálst fram- tak. Andstæðingar samvinnu- manna töldu Sambandið höfuð- óvininn, þe. heildsölu samvinnufé- laga. Þeir töldu að því hefðu verið veittar ívilnanir fram yfir aðra af hálfu stjórnvalda og því ekki um samkeppni á jafnréttisgrundvelli að ræða. Stefnt væri að verslunarein- okun samvinnufélaga. Samvinnumenn töldu að kaup- menn þyldu ekki samkeppnina við samvinnufélögin og vildu því við- halda eigin einokun á verslun landsmanna. Þess vegna hefðu þeir hafið árásir á samvinnuhreyf- inguna. Það kemur ekki á óvart að deil- urnar skuli hefjast á Akureyri. Norð- anlands stóð vagga samvinnu- hreyfingarinnar og þar var hún sterkust. Hins vegar vekur það nokkra undrun hve samvinnulögin runnu hljóðlaust gegnum þingið. Það kann að stafa af því að þau voru aðeins staðfesting á þeim reglum sem samvinnuhreyfingin starfaði eftir og lítið nýtt í þeim utan skatta- ákvæðin. Með samvinnulögunum tókst samvinnumönnum að sníða hreyfingu sinni stakk eftir eigin höfði og hafði það verulega þýðingu fyrir samvinnufélögin, ekki síst skatta- ákvæðin. Samvinnumenn stóðu því með pálmann í höndunum, þrátt fyrir aðför kaupmanna að hreyfingu þeirra. 26 SAGNIR
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116

x

Sagnir

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.