Sagnir - 01.04.1985, Blaðsíða 82

Sagnir - 01.04.1985, Blaðsíða 82
FRELSI OG FRAMSÓKN líklegra er, aö til þess séu fleiri ástæöur, þá mynduðu bændur í tveim hreppum í Suður-Þingeyjar- sýslu verðkröfufélög (samkaupafé- lög) árið 1844. Tókst þeim að bæta sér verslunina nokkuð, en róðurinn var erfiður því að við öfluga kaup- menn var að etja. Lausakaupmenn voru þá helsta vonin, en þeir brugð- ust þegar síst skyldi. Lögðust sam- tök þessi því af um 1850. Næsta áratuginn voru slík samtök um verslun reynd á Norðurlandi og víð- ar, en þau voru öll sama marki brennd.23 Innlend verslunarfélög Það var fyrst um 1870 að upp risu innlend verslunarfélög með góðum árangri. Það voru félög með áhættufjármagni, hlutafélög, sem réðu yfir eigin skipum og fylgdu verslun sinni á erlendar hafnir. Gránufélagið og Félagsverslun við Húnaflóa náðu mestum þroska og aldri af þessum félögum. Ekki verður þess vart að Jón Sig- urðsson ætti beinan þátt í stofnun þessara félaga, en hann gerðist málsvari þeirra. Um sama leyti verður viðhorfsbreyting hjá Jóni varðandi verslunarmálin. í ritinu ,,Lítil varningsbók handa bændum og búmönnum á íslandi“ fjallar Jón um ástand og framtíð atvinnuvega landsmanna, og kem- ur þar að versluninni. Hann telur verslunarfrelsið mikils um vert, og vill í engu hvika frá því. Með tíman- um muni það verða til þess að íslendingar nái versluninni í sínar hendur. Áfram vill hann að bændur taki sig saman um verslun, en nú leggur hann áherslu á fastan félagsskap sem nái yfir fleiri en eina sveit og stuðli þannig að traustari grunni þeirra. Hann vill að slík sam- tök reisi sér jafnvel vöruskemmur til að geyma afurðir félagsmanna, og að þau beini versluninni til kaup- manna sem tryggi bestan hag til lengri tíma litið. Best telur hann Jón Sigurðsson. Á yngri árum var hann kiassískur frjáishyggjumaöur. henta, að slík félög skipti við inn- lenda kaupmenn og efli þannig inn- lenda verslunarstétt.24 Áherslan er enn á innlenda borgarastétt, en hún átti eftir að breytast. / Nýjum félagsritum árið 1872 hafnar Jón Sigurðsson hinni gömlu leið verðkröfufélaganna og telur hana algerlega ófullnægjandi. Nú þurfi allar sveitir að skipuleggja sig í verslunarfélög á borð við Gránufé- lagið og Húnvetninga, en þessum félögum lýsir hann rækilega. Þessi félög bænda muni flytja verslunar- þekkingu til landsmanna, efla versl- unarstétt í landinu og kaupstaði. En mestu varði að þessi félög hafi sjálfsforræði í verslunarefnum öll- um, og hann kveðst sjá, að ,,í versl- unarfélögunum og góðri stjórn þeirra er fenginn einn hinn bezti og vissasti vísirtil sjálfsforræðis."25 Af þessu má sjá að áherslubreyt- ing verður hjá Jóni. Hin færandi verslun, þar sem útlendingar koma siglandi yfir hafið og bjóða í afurðir landsmanna, varónóg. Landsmenn urðu að taka verslunina í eigin hendur. En innlend verslunarstétt var vanmegnug og ráð Jóns er félög bænda um verslunina sem fylgi vör- unni alla leið á markað og sæki sér þar nauðsynjar sem flytja þarf inn. Jón telur ekki hættu á að þessi félög verði einokunarfyrirtæki þar sem þau byggi á hag félagsmanna. Séu þau lifandi og þátttaka almenn telur hann einsýnt, að ,,þau gætu engan einokað nema sjálf sig“.26 Af þessum orðum verður ekki annað séð, en að Jón sé kominn inn á einhvers konar kaupfélagsbrautir, og að hann hafi fjarlægst hina fremstu hugsuði frjálshyggjunnar, sem höfnuðu hugmyndum sem þessum. Mat Jóns á íslenskum þjóðfélagsaðstæðum beindi honum þessa leið. Á íslandi byggðist enn allt á sveitunum, og uppgangur kaupstaða var hægur. Því varð inn- lend verslun að byggja á innlendum framleiðendum, bændunum. í samhengi Skoðanir Jóns Sigurðssonar á verslunar- og atvinnumálum eru dæmigerðar fyrir þann hugmynda- straum sem ráðandi var á Vestur- löndum um hans daga. Frjálshyggj- an vildi auka framfarir einstaklinga og þjóðfélaga með auknum hag- vexti. Leiðin til aukinna framfara var sú að láta afskipti hins opinbera af atvinnumálum vera sem minnst. Þannig mundi hið óhefta, náttúrlega eðli viðskipta og annarra mannlegra athafna tryggja bestan ávöxt fyrir einstaklingana og þjóðíélögin í heild. Lykillinn að öllu saman var samkeppni; virk samkeppni rataði hagkvæmustu leiðina.27 Þarna má sjá undirtóninn í skrifum Jóns Sig- urðssonar um verslunarmál íslend- inga og kröfunnar um frjálsa verslun allra þjóða. Annað var sameiginlegt. hinum klassísku frjálshyggjumönnum síð- ustu aldar. Þeir töldu að efnahags- málum væri stjórnað af æðri lög- málum, sem menn gætu aðeins reynt að gera sér grein fyrir, en aldrei breytt. Þar var komin hin ósýnilega hönd, sem stýrði ákvörð- unum einstaklinganna á rétta braut.28 Sífellt tal Jóns um hið nátt- úrlega eðli verslunar er af sama toga spunnið. 80 SAGNIR
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116

x

Sagnir

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.