Sagnir - 01.04.1985, Blaðsíða 83

FRELSI OG FRAMSOKN
Hinsvegar, þegar kemur að upp-
byggingu innlendrar borgarastéttar,
verða lausnir Jóns Sigurðssonar
ekki eins auðveldlega dregnar í dilk
frjálshyggju, eins og hún er talin
hreinust. Samlög og félagsskapur
um verslun og annan atvinnurekst-
ur átti ekki upp á pallborðið hjá öll-
um hugmyndafræðingum frjáls-
hyggjunnar. Hugmyndir Jóns frá ár-
unum 1840-50 um samtök og félög
eru þó alls ekki í andstöðu við frjáls-
hyggju, heldur leggur Jón einmitt
áherslu á einstaklingsfrelsi í því
sambandi. í framhjáhlaupi verður
að geta þess, að á þessum árum
var í nafni frjálshyggjunnar krafist
frjálsræðis á fleiri sviðum þjóðlífsins
en í atvinnuháttum. Frjálslyndir
menn kröfðust aukins svigrúms í
stjórnmálum og trúmálum, og frelsis
til félaga og fundahalda, auk rétt-
inda til að tjá skoðanir sínar opin-
berlega í ræðu og riti. Andstæður
frjálshyggju og félagshyggju voru
Tilvísanir
1 Sverrir Kristjánsson: Ritsafn I
(Rv. 1981), 185.
2 Páll Eggert Ólason: Jón Sig-
urösson I (Rv. 1929), 370-71.
3 Páll Eggert Ólason: Jón Sig-
urösson I, 364-65.
4 Jón Sigurðsson: Blaöagreinar
I (Rv. 1961), 79-102 og vi-vii.
5 Páll Eggert Ólason: Jón Sig-
urösson /, 123.
6 Jón Sigurðsson: Blaðagreinar
/, 80.
7 Jón Sigurðsson: Biaöagreinar
/, 102-118 og 418.
8 Jón Sigurðsson: Blaöagreinar
1,111.
9 Jón Sigurðsson: ,,Um verzlun á
íslandi". Ný félagsrit 3. ár (Kh.
1843), 100.
10 Jón Sigurðsson: ,,Um verzlun á
íslandi1', 52.
11 Alþingistíöindi 1845, 606 og
629-636.
Jón Sigurðsson. Á efri árum halladist
hann inn á framsóknarlínu.
ekki á dagskrá í þá daga; þær þró-
uðust upp úr andstæðum innan hins
borgaralega samfélags, eftir að það
hafði sett mark sitt á þjóðfélögin.
Þegar Jón Sigurðsson tekur til
máls um verslunarfélög árið 1872,
12 Tiöindi frá þjóöfundi ís-
lendinga 1851 (Rv. 1851),
289.
13 Tíöindi frá þjóöfundi, 243.
14 Alþingistíöindi 1845, 604.
15 Bréf Jóns Sigurössonar. Nýtt
safn (Rv. 1937), 143
16 Tíöindi frá þjóöfundi, 124.
17 Jón Sigurðsson: ,,Alþíngismálin
og auglýsíngar konúngs til al-
þíngis“. Ný félagsrit 21. ár (Kh.
1861), 60-62.
18 Jón Sigurðsson: ,,Um verzlun á
íslandi", 126.
19 Jón Sigurðsson: ,,Um verzlun á
íslandi“, 127.
20 Jón Sigurðsson: ,,Um verzlun
og verzlunarsamtök". Ný fé-
lagsrit 29. ár (Kh. 1872), 96-
97.
21 Jón Sigurðsson: ,,Um félags-
skap og samtök". Ný félagsrit
4. ár (Kh. 1844), 5.
22 Jón Sigurðsson: ,,Um félags-
skap og samtök", 22-23.
hafa skoðanir hans mótast nokkuð
frá því sem áður var. Markmiðið var
enn hið sama, að gera verslunina
innlenda. En sú staðreynd að auð-
magn var ekki fyrir hendi hér á landi
í fórum innlendrar borgarastéttar,
leiddi til þess að hugmyndir Jóns
um verslunarhætti landsmanna fet-
uðu nýjar brautir. Trúin á uppgang
innlendrar borgarastéttar var ekki
eins sterk og áður. Breytingar höfðu
látið standa á sér, og Jón virðist fara
að líta á bændastéttina sem kjarn-
ann í íslensku samfélagi, enn um
næstu framtíð. Og hann sér bænd-
urna skipulagða í verslunarfélög, og
að þannig nái landsmenn yfirráðum
í sinni eigin verslun.
Þannig knúðu aðstæðurnar á ís-
landi háskólaborgarann í Kaup-
mannahöfn, sem gerðist málsvari
nýrra atvinnuhátta á íslandi, til að
sveigja af stefnu hreinnar frjáls-
hyggju og taka upp samvinnustefnu
í verslunarmálum landsins.
23 Jón Sigurðsson: ,,Um verzlun
og verzlunarsamtök“, 98 og
167-77.
Arnór Sigurjónsson: íslenzk
samvinnufélög hundraö ára
(Rv. 1944), 52-67.
Gunnar Karlsson: Frelsisbar-
átta Suöur-Þingeyinga og
Jón á Gautlöndum (Rv. 1977),
245-63.
24 Jón Sigurðsson: Lítil varnings-
bók handa bændum og bú-
mönnum á íslandi (Kh. 1861),
144-48.
25 Jón Sigurðsson: ,,Um verzlun
og verzlunarsamtök", 121.
26 Jón Sigurðsson: ,,Um verzlun
og verzlunarsamtök", 120.
27 Barber, William J.: A History of
Economic Thought (Penguin
Books 1981), 47-50.
28 Barber: A History of Economic
Thought, 21.
SAGNIR 81