Sagnir - 01.04.1985, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ OG NASISMINN
Fjórði áratugurinn var á margan hátt mikill umbrotatími. Kreppan var allsráðandi í heiminum.
Margir eygðu nýjan og betri heim í kommúnismanum. Með valdatöku Adolfs Hitlers 30. janúar
1933 eygðu enn aðrir bjartari tíma undir merki hans. Amk. stæði hann sem bjarg gegn
heimsbyltingaráformum kommúnista. Heima á Fróni endurspegluðust atburðirnir í smækkaðri
mynd. Harðvítug stjórnmálaátök hér á landi snerust öðrum þræði um afstöðunatil atburða úti í
hinum stóra heimi. Hér töldu margir nasismann eina raunhæfa kostinn í baráttunni gegn
heimsbyltingarmönnum. Nasisminn hafði enn ekki fengið tækifæri til að sýna sína réttu ásjónu.
Hér verður skýrt frá afstöðu Morgunblaösins til Þriðja ríkisins og skoðanabræðra Hitlers á
íslandi, þjóðernissinna.
„Dagur
hinnar vaknandi þjóðar“
Fréttaflutningur Morgunbladsins
af stjórnarskiptunum í Þýskalandi
30. janúar 1933 bentu tæplega til
þess að nýir tímar væru í vændum
fyrir ríki álfunnar. Stuttu eftir valda-
töku Hitlers fylgdu fréttir um harka-
legar aðgerðir stjórnarinnar gegn
pólitískum andstæðingum svo og
gyðingum. í Morgunblaöinu var
nánast enga gagnrýni að finna á
þessar aðgerðir. Engir atburðir
höfðu enn gerst sem gáfu tilefni til
þess. Til að byrja með var litið á
nasismann sem heilbrigt andsvar
gegn sýkingu kommúnismans.
Fyrstu meiriháttar tíðindin sem
Morgunblaöið færði lesendum
sínum frá Þriðja ríkinu var bruni rík-
isþinghallarinnar. Athugasemdar-
laust var skýrt frá því sem þýsk
stjórnvöld höfðu látið frá sér fara um
málið. Ekki var Alþýöublaöiö sama
sinnis og það fór fyrir brjóstið á
Morgunblaðsmönnum:
En hvað gerir stjórnmálaritnefnd
Alþýðublaðsins við fregn þessa?
Hún snýr henni við. Það eru ekki
kommúnistar sem kveikt hafa í
þinghúsinu í Berlín, segir hr.
alþm. Hjeðinn Valdemarsson.
Oðru nær það eru þýsk yfirvöld,
sem lagt hafa hina glæstu þing-
höll að miklu leyti í rústir(l).
Eins og hann viti þetta ekki betur
en t.d. lögreglan í Berlín(l). En
hvers vegna þessi yfirbreiðsla yfir
talandi staðreyndir, hvers vegna
þessar barnalegu málsbæturfyrir
athæfi og byltingarstarf þýskra
kommúnista.1
í garð kommúnista ríkti hið mesta
hatur hjá Morgunblaöinu.
Kommúnistaflokkur íslands starfaði
á þessum tíma sem deild í Komin-
tern, það eitt var ærin ástæða til að
líta hann hornauga. Reyndar hélt
blaðið því fram að þessi flokkur væri
stórhættulegur sjálfstæði íslensku
þjóðarinnar og yrði að stemma stigu
við fylgisaukningu hans. í barátt-
unni fyrir völdum leyfðu kommún-
istar sér allt eins og bruninn í Berlín
hefði borið með sér:
Kommúnistar byrjuðu kosninga-
hríðina með því hermdarverki, að
kveikja í ríkisþinghöllinni, og jafn-
framt ætluðu þeir að koma á stað
borgarastyrjöld í landinu þannig
að ekki væri unt að ganga til
kosninga. En þessi Lokaráð
snerust svo í höndum þeirra, að
nú er ríkisstjórnin einhuga um
það, að eyða þeim óaldarflokki
algerlega.2
Aðgerðir Hitlers gagnvart komm-
únistum voru vissulega litnar mild-
um augum. Tylliástæðan sem
fékkst með brunanum var á engan
hátt gagnrýnd. Gagnvart kommún-
istalýðnum dugði ekkert hálfkák.
Skömmu eftir þingkosningarnar
birtist löng grein í Morgunblaöinu
undir fyrirsögninni „Sigur Hitlers“.
Upphafsorð hennar voru á þessa
leið:
Hitler hefir ekki eingöngu komist
til valda á löglegan hátt. Honum
hefir líka tekist að skapa stjórn
sinni þingræðislegan grundvöll
við almennar þingkosningar.
Skömmu fyrir þingkosningarnar
5. mars, sagði Goebbels, að
kosningadagurinn ætti að verða
„dagur hinnar vaknandi þjóð-
ar“.3
Morgunblaöiö tók því vel hinum
nýju ,,löglega“ kosnu húsbændum í
Berlín. í framhaldi af því mátti reikna
með að blaðið liti vonaraugum til
nýstofnaðrar þjóðernishreyfingar
hérá landi.
íslenska
þjóðernishreyfingin
Vorið 1933 var stofnuð hér íslensk
þjóðernishreyfing. Fyrirmynd henn-
ar var sótt til Þýskalands og sagði
Morgunblaöiö að vinstri menn og
Hriflungaliðið hefði hlaupið upp til
handa og fóta vegna þessa atburð-
ar. Tók blaðið í byrjun upp hansk-
ann fyrir hina nýstofnuðu hreyfingu.
í Reykjavíkurbréfi, þann 14. maí
1933, var ma. farið þessum orðum
um hreyfinguna: „Er óþarft að taka
það fram, að þjóðernissinnum detta
engin spjöll lýðræðis í hug en fylgja
af alhug efling ríkisvalds, er spornar
við hvers konar yfirgangi ofbeldis-
seggja."4 Höfundur bréfsins virðist
hafa haft brunann í Berlín til hlið-
sjónar. Sókn væri besta vörnin
gegn kommúnistum. Þessu voru
gerð enn betri skil í forystugrein
nokkru seinna:
Eins og sjúkdómur í sæmilega
heilbrigðum líkama hrindir af stað
gagnverkandi starfsemi til varnar
SAGNIR 35