Sagnir - 01.04.1985, Blaðsíða 24

Sagnir - 01.04.1985, Blaðsíða 24
FÉLAGSHYGGJA OG FRELSISÁST Jarðvegurinn Deilurnar um samvinnuhreyfinguna í byrjun þriöja áratugarins má rekja til örs vaxtar hennar á öörum ára- tugnum. í ársbyrjun 1917 hóf Sam- band íslenskra samvlnnufélaga heildsöluverslun í stórum stíl og árið 1919 var Samvinnuskólinn stofn- aður. Á sama tíma voru kaupfélögin að breytast úr pöntunarfélögum í sölufélög.1 Þetta kom illa við kaup- menn og ekki bættu úr skák miklir efnahagsörðugleikar á árunum 1920-1924. Samvinnumenn og kaupmenn stóðu einnig á öndverðum meiði í pólitík. Milli Framsóknarflokksinsog samvinnuhreyfingarinnar voru mjög náin tengsl. Hvort tveggja var hluti af hagsmunasamtökum bænda, Framsóknarflokkurinn stjórnmála- armurinn en samvinnufélögin versl- unardeildin. Sömu menn stóðu framarlega á báðum vígstöðvum og sömu blöð, Tíminn í Reykjavík og Dagur á Akureyri, studdu þessa aðila.2 Kaupmenn og aðrir atvinnu- rekendur við sjávarsíðuna studdust hins vegar við Sjálfstæðisflokkinn og áttu sín málgögn, Morgunblaö- id og Vísi í Reykjavík og íslending á Akureyri. Samvinnumenn og kaupmenn stóðu á öndverðum meiði í afstöðu sinni til tveggja stofnana í byrjun þriðja áratugarins, íslandsbanka og Landsverslunar. Margir framsókn- ar- og samvinnumenn töldu að ís- landsbanki mætti missa sig, enda voru aðalviðskipti samvinnufélag- anna við Landsbankann. Aftur á móti vildu þeir halda lífi í Lands- verslun enn um sinn.3 Kaupmönn- um og öðrum atvinnurekendum við sjávarsíðuna var öfugt farið. Þeir vildu Landsverslun feiga.4 íslands- banki var hins vegar sú lánastofnun sem þeir höfðu haft greiðastan að- gang að. Þessi mismunandi afstaða til stjórnmála þessara ára og þeirra stórmála er voru í brennidepli endurspeglast í deilunum um sam- vinnuhreyfinguna. Einnig er rétt að hafa í huga að á þessum tíma var sjávarútvegur í æ ríkari mæli að taka við af landbúnaði sem höfuðatvinnugrein í landinu. Fólk þyrptist á mölina á kostnað sveitanna og þetta skerpti and- stæðurnar enn frekar. Frjálsir menn í frjálsu landi Fyrstu átökin hófust á Akureyri í ársbyrjun 1921. Þann 2. febrúar það ár flutti Björn Líndal, lögmaður á Svalbarði og síðar alþingismaður, erindi í samkomuhúsi bæjarins er hann nefndi ,.Frjálsir menn í frjálsu landi“. Á eftir erindinu voru leyfðar umræður um efnið. í erindinu fjallaði Björn um starfsemi samvinnuhreyf- ingarinnar, einkum Sambandsins, og var stórorður um það og forystu- menn þess. Að hans mati stefndu forystumenn Sambandsins í sam- vinnu við ríkisstjórnina, forkólfa Landsverslunar og verkalýðsfé- laga, að því að ná völdum í landinu og koma á verslunareinokun gegn- um Landsverslunina. Sambandið hefði ríkisstjórnina og Landsverslun í vasanum og foringjar samvinnu- manna væru búnir að gera bændur að viljalausum verkfærum í sínum höndum og samvinnuhreyfinguna að pólitísku verkfæri. Þetta hefðu þeir gert í eiginhagsmunaskyni, til þess að auðga sjálfa sig og tryggja sér völd. Því héldu Sambandið og Landsverslun lífinu hvort í öðru, Björn Líndal lögmaður. Hann hélt þvi fram að forystumenn Sambandsins stefndu aö verslunareinokun. enda einokunarstofnanir, og væru að drepa hugsjónina um frjálsa menn í frjálsu landi. Björn tók fyrir skuldir Sambands- ins og taldi þær svo miklar að þær gætu komið félagsmönnum í sam- vinnufélögum á kaldan klaka, vegna samábyrgðar félaganna á skuldum Sambandsins.5 Samvinnumenn tóku erindi Björns óstinnt upp og töldu það róg og illmæli um Samvinnuhreyfing- una, einkum þó um fjárhag Sam- bandsins og forystumenn þess. Jónas Þorbergsson, ritstjóri Dags, tók sér fyrir hendur að svara erind- inu lið fyrir lið í blaði sínu. Björn og samherjar hans svöruðu fyrir sig í íslendingi. Úr þessu urðu afar harðar deilur og voru stóru orðin lítt spöruð. Meðal annars hótaði Björn Líndal að lögsækja Jónas Þor- bergsson fyrir persónulegan róg. Hins vegar sárnaði Birni að sam- kvæmt gildandi lögum gæti opinber flenging ekki komið hér til greina ,,en hún hefir oft reynst gagnlegust refsing á ótuktarstráka."6 Stjórn Sambandsins lét erindi Björns og blaðaskrifin út af þeim til sín taka. Voru það einkum ummæl- in um fjárhag Sambandsins og for- ystumenn þess sem stjórnin vildi kveða niður. Þann 26. mars gaf bankastjórn Landsbankans, að undirlagi Hallgríms Kristinssonar, framkvæmdastjóra Sambandsins, út yfirlýsingu þess efnis, að ekki væri neitt athugavert við fjárhag Sambandsins og að Landsbankinn bæri fullt traust til félagsins og stjórnenda þess. Sama dag gaf við- skiptanefnd út vottorð en í henni átti Hallgrímur sæti. Samkvæmt því hafði hann ekki hyglað samvinnufé- lögum fram yfir aðra og félögin ekki flutt inn annað en það, er talist gat nauðsynlegur varningur.7 Þessara átaka gætti fyrst og fremst í Akureyrarblöðunum og ekki sjást þeirra nein merki í blöðum í Reykjavík. Stjórn Sambandsins fullyrti hins vegar, að reynt hefði verið að breiða út atvinnuspillandi 22 SAGNIR
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116

x

Sagnir

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.