Sagnir - 01.04.1985, Síða 24

Sagnir - 01.04.1985, Síða 24
FÉLAGSHYGGJA OG FRELSISÁST Jarðvegurinn Deilurnar um samvinnuhreyfinguna í byrjun þriöja áratugarins má rekja til örs vaxtar hennar á öörum ára- tugnum. í ársbyrjun 1917 hóf Sam- band íslenskra samvlnnufélaga heildsöluverslun í stórum stíl og árið 1919 var Samvinnuskólinn stofn- aður. Á sama tíma voru kaupfélögin að breytast úr pöntunarfélögum í sölufélög.1 Þetta kom illa við kaup- menn og ekki bættu úr skák miklir efnahagsörðugleikar á árunum 1920-1924. Samvinnumenn og kaupmenn stóðu einnig á öndverðum meiði í pólitík. Milli Framsóknarflokksinsog samvinnuhreyfingarinnar voru mjög náin tengsl. Hvort tveggja var hluti af hagsmunasamtökum bænda, Framsóknarflokkurinn stjórnmála- armurinn en samvinnufélögin versl- unardeildin. Sömu menn stóðu framarlega á báðum vígstöðvum og sömu blöð, Tíminn í Reykjavík og Dagur á Akureyri, studdu þessa aðila.2 Kaupmenn og aðrir atvinnu- rekendur við sjávarsíðuna studdust hins vegar við Sjálfstæðisflokkinn og áttu sín málgögn, Morgunblaö- id og Vísi í Reykjavík og íslending á Akureyri. Samvinnumenn og kaupmenn stóðu á öndverðum meiði í afstöðu sinni til tveggja stofnana í byrjun þriðja áratugarins, íslandsbanka og Landsverslunar. Margir framsókn- ar- og samvinnumenn töldu að ís- landsbanki mætti missa sig, enda voru aðalviðskipti samvinnufélag- anna við Landsbankann. Aftur á móti vildu þeir halda lífi í Lands- verslun enn um sinn.3 Kaupmönn- um og öðrum atvinnurekendum við sjávarsíðuna var öfugt farið. Þeir vildu Landsverslun feiga.4 íslands- banki var hins vegar sú lánastofnun sem þeir höfðu haft greiðastan að- gang að. Þessi mismunandi afstaða til stjórnmála þessara ára og þeirra stórmála er voru í brennidepli endurspeglast í deilunum um sam- vinnuhreyfinguna. Einnig er rétt að hafa í huga að á þessum tíma var sjávarútvegur í æ ríkari mæli að taka við af landbúnaði sem höfuðatvinnugrein í landinu. Fólk þyrptist á mölina á kostnað sveitanna og þetta skerpti and- stæðurnar enn frekar. Frjálsir menn í frjálsu landi Fyrstu átökin hófust á Akureyri í ársbyrjun 1921. Þann 2. febrúar það ár flutti Björn Líndal, lögmaður á Svalbarði og síðar alþingismaður, erindi í samkomuhúsi bæjarins er hann nefndi ,.Frjálsir menn í frjálsu landi“. Á eftir erindinu voru leyfðar umræður um efnið. í erindinu fjallaði Björn um starfsemi samvinnuhreyf- ingarinnar, einkum Sambandsins, og var stórorður um það og forystu- menn þess. Að hans mati stefndu forystumenn Sambandsins í sam- vinnu við ríkisstjórnina, forkólfa Landsverslunar og verkalýðsfé- laga, að því að ná völdum í landinu og koma á verslunareinokun gegn- um Landsverslunina. Sambandið hefði ríkisstjórnina og Landsverslun í vasanum og foringjar samvinnu- manna væru búnir að gera bændur að viljalausum verkfærum í sínum höndum og samvinnuhreyfinguna að pólitísku verkfæri. Þetta hefðu þeir gert í eiginhagsmunaskyni, til þess að auðga sjálfa sig og tryggja sér völd. Því héldu Sambandið og Landsverslun lífinu hvort í öðru, Björn Líndal lögmaður. Hann hélt þvi fram að forystumenn Sambandsins stefndu aö verslunareinokun. enda einokunarstofnanir, og væru að drepa hugsjónina um frjálsa menn í frjálsu landi. Björn tók fyrir skuldir Sambands- ins og taldi þær svo miklar að þær gætu komið félagsmönnum í sam- vinnufélögum á kaldan klaka, vegna samábyrgðar félaganna á skuldum Sambandsins.5 Samvinnumenn tóku erindi Björns óstinnt upp og töldu það róg og illmæli um Samvinnuhreyfing- una, einkum þó um fjárhag Sam- bandsins og forystumenn þess. Jónas Þorbergsson, ritstjóri Dags, tók sér fyrir hendur að svara erind- inu lið fyrir lið í blaði sínu. Björn og samherjar hans svöruðu fyrir sig í íslendingi. Úr þessu urðu afar harðar deilur og voru stóru orðin lítt spöruð. Meðal annars hótaði Björn Líndal að lögsækja Jónas Þor- bergsson fyrir persónulegan róg. Hins vegar sárnaði Birni að sam- kvæmt gildandi lögum gæti opinber flenging ekki komið hér til greina ,,en hún hefir oft reynst gagnlegust refsing á ótuktarstráka."6 Stjórn Sambandsins lét erindi Björns og blaðaskrifin út af þeim til sín taka. Voru það einkum ummæl- in um fjárhag Sambandsins og for- ystumenn þess sem stjórnin vildi kveða niður. Þann 26. mars gaf bankastjórn Landsbankans, að undirlagi Hallgríms Kristinssonar, framkvæmdastjóra Sambandsins, út yfirlýsingu þess efnis, að ekki væri neitt athugavert við fjárhag Sambandsins og að Landsbankinn bæri fullt traust til félagsins og stjórnenda þess. Sama dag gaf við- skiptanefnd út vottorð en í henni átti Hallgrímur sæti. Samkvæmt því hafði hann ekki hyglað samvinnufé- lögum fram yfir aðra og félögin ekki flutt inn annað en það, er talist gat nauðsynlegur varningur.7 Þessara átaka gætti fyrst og fremst í Akureyrarblöðunum og ekki sjást þeirra nein merki í blöðum í Reykjavík. Stjórn Sambandsins fullyrti hins vegar, að reynt hefði verið að breiða út atvinnuspillandi 22 SAGNIR
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116

x

Sagnir

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.