Sagnir - 01.04.1985, Side 24

Sagnir - 01.04.1985, Side 24
FÉLAGSHYGGJA OG FRELSISÁST Jarðvegurinn Deilurnar um samvinnuhreyfinguna í byrjun þriöja áratugarins má rekja til örs vaxtar hennar á öörum ára- tugnum. í ársbyrjun 1917 hóf Sam- band íslenskra samvlnnufélaga heildsöluverslun í stórum stíl og árið 1919 var Samvinnuskólinn stofn- aður. Á sama tíma voru kaupfélögin að breytast úr pöntunarfélögum í sölufélög.1 Þetta kom illa við kaup- menn og ekki bættu úr skák miklir efnahagsörðugleikar á árunum 1920-1924. Samvinnumenn og kaupmenn stóðu einnig á öndverðum meiði í pólitík. Milli Framsóknarflokksinsog samvinnuhreyfingarinnar voru mjög náin tengsl. Hvort tveggja var hluti af hagsmunasamtökum bænda, Framsóknarflokkurinn stjórnmála- armurinn en samvinnufélögin versl- unardeildin. Sömu menn stóðu framarlega á báðum vígstöðvum og sömu blöð, Tíminn í Reykjavík og Dagur á Akureyri, studdu þessa aðila.2 Kaupmenn og aðrir atvinnu- rekendur við sjávarsíðuna studdust hins vegar við Sjálfstæðisflokkinn og áttu sín málgögn, Morgunblaö- id og Vísi í Reykjavík og íslending á Akureyri. Samvinnumenn og kaupmenn stóðu á öndverðum meiði í afstöðu sinni til tveggja stofnana í byrjun þriðja áratugarins, íslandsbanka og Landsverslunar. Margir framsókn- ar- og samvinnumenn töldu að ís- landsbanki mætti missa sig, enda voru aðalviðskipti samvinnufélag- anna við Landsbankann. Aftur á móti vildu þeir halda lífi í Lands- verslun enn um sinn.3 Kaupmönn- um og öðrum atvinnurekendum við sjávarsíðuna var öfugt farið. Þeir vildu Landsverslun feiga.4 íslands- banki var hins vegar sú lánastofnun sem þeir höfðu haft greiðastan að- gang að. Þessi mismunandi afstaða til stjórnmála þessara ára og þeirra stórmála er voru í brennidepli endurspeglast í deilunum um sam- vinnuhreyfinguna. Einnig er rétt að hafa í huga að á þessum tíma var sjávarútvegur í æ ríkari mæli að taka við af landbúnaði sem höfuðatvinnugrein í landinu. Fólk þyrptist á mölina á kostnað sveitanna og þetta skerpti and- stæðurnar enn frekar. Frjálsir menn í frjálsu landi Fyrstu átökin hófust á Akureyri í ársbyrjun 1921. Þann 2. febrúar það ár flutti Björn Líndal, lögmaður á Svalbarði og síðar alþingismaður, erindi í samkomuhúsi bæjarins er hann nefndi ,.Frjálsir menn í frjálsu landi“. Á eftir erindinu voru leyfðar umræður um efnið. í erindinu fjallaði Björn um starfsemi samvinnuhreyf- ingarinnar, einkum Sambandsins, og var stórorður um það og forystu- menn þess. Að hans mati stefndu forystumenn Sambandsins í sam- vinnu við ríkisstjórnina, forkólfa Landsverslunar og verkalýðsfé- laga, að því að ná völdum í landinu og koma á verslunareinokun gegn- um Landsverslunina. Sambandið hefði ríkisstjórnina og Landsverslun í vasanum og foringjar samvinnu- manna væru búnir að gera bændur að viljalausum verkfærum í sínum höndum og samvinnuhreyfinguna að pólitísku verkfæri. Þetta hefðu þeir gert í eiginhagsmunaskyni, til þess að auðga sjálfa sig og tryggja sér völd. Því héldu Sambandið og Landsverslun lífinu hvort í öðru, Björn Líndal lögmaður. Hann hélt þvi fram að forystumenn Sambandsins stefndu aö verslunareinokun. enda einokunarstofnanir, og væru að drepa hugsjónina um frjálsa menn í frjálsu landi. Björn tók fyrir skuldir Sambands- ins og taldi þær svo miklar að þær gætu komið félagsmönnum í sam- vinnufélögum á kaldan klaka, vegna samábyrgðar félaganna á skuldum Sambandsins.5 Samvinnumenn tóku erindi Björns óstinnt upp og töldu það róg og illmæli um Samvinnuhreyfing- una, einkum þó um fjárhag Sam- bandsins og forystumenn þess. Jónas Þorbergsson, ritstjóri Dags, tók sér fyrir hendur að svara erind- inu lið fyrir lið í blaði sínu. Björn og samherjar hans svöruðu fyrir sig í íslendingi. Úr þessu urðu afar harðar deilur og voru stóru orðin lítt spöruð. Meðal annars hótaði Björn Líndal að lögsækja Jónas Þor- bergsson fyrir persónulegan róg. Hins vegar sárnaði Birni að sam- kvæmt gildandi lögum gæti opinber flenging ekki komið hér til greina ,,en hún hefir oft reynst gagnlegust refsing á ótuktarstráka."6 Stjórn Sambandsins lét erindi Björns og blaðaskrifin út af þeim til sín taka. Voru það einkum ummæl- in um fjárhag Sambandsins og for- ystumenn þess sem stjórnin vildi kveða niður. Þann 26. mars gaf bankastjórn Landsbankans, að undirlagi Hallgríms Kristinssonar, framkvæmdastjóra Sambandsins, út yfirlýsingu þess efnis, að ekki væri neitt athugavert við fjárhag Sambandsins og að Landsbankinn bæri fullt traust til félagsins og stjórnenda þess. Sama dag gaf við- skiptanefnd út vottorð en í henni átti Hallgrímur sæti. Samkvæmt því hafði hann ekki hyglað samvinnufé- lögum fram yfir aðra og félögin ekki flutt inn annað en það, er talist gat nauðsynlegur varningur.7 Þessara átaka gætti fyrst og fremst í Akureyrarblöðunum og ekki sjást þeirra nein merki í blöðum í Reykjavík. Stjórn Sambandsins fullyrti hins vegar, að reynt hefði verið að breiða út atvinnuspillandi 22 SAGNIR
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116

x

Sagnir

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.