Sagnir - 01.04.1985, Page 82

Sagnir - 01.04.1985, Page 82
FRELSI OG FRAMSÓKN líklegra er, aö til þess séu fleiri ástæöur, þá mynduðu bændur í tveim hreppum í Suður-Þingeyjar- sýslu verðkröfufélög (samkaupafé- lög) árið 1844. Tókst þeim að bæta sér verslunina nokkuð, en róðurinn var erfiður því að við öfluga kaup- menn var að etja. Lausakaupmenn voru þá helsta vonin, en þeir brugð- ust þegar síst skyldi. Lögðust sam- tök þessi því af um 1850. Næsta áratuginn voru slík samtök um verslun reynd á Norðurlandi og víð- ar, en þau voru öll sama marki brennd.23 Innlend verslunarfélög Það var fyrst um 1870 að upp risu innlend verslunarfélög með góðum árangri. Það voru félög með áhættufjármagni, hlutafélög, sem réðu yfir eigin skipum og fylgdu verslun sinni á erlendar hafnir. Gránufélagið og Félagsverslun við Húnaflóa náðu mestum þroska og aldri af þessum félögum. Ekki verður þess vart að Jón Sig- urðsson ætti beinan þátt í stofnun þessara félaga, en hann gerðist málsvari þeirra. Um sama leyti verður viðhorfsbreyting hjá Jóni varðandi verslunarmálin. í ritinu ,,Lítil varningsbók handa bændum og búmönnum á íslandi“ fjallar Jón um ástand og framtíð atvinnuvega landsmanna, og kem- ur þar að versluninni. Hann telur verslunarfrelsið mikils um vert, og vill í engu hvika frá því. Með tíman- um muni það verða til þess að íslendingar nái versluninni í sínar hendur. Áfram vill hann að bændur taki sig saman um verslun, en nú leggur hann áherslu á fastan félagsskap sem nái yfir fleiri en eina sveit og stuðli þannig að traustari grunni þeirra. Hann vill að slík sam- tök reisi sér jafnvel vöruskemmur til að geyma afurðir félagsmanna, og að þau beini versluninni til kaup- manna sem tryggi bestan hag til lengri tíma litið. Best telur hann Jón Sigurðsson. Á yngri árum var hann kiassískur frjáishyggjumaöur. henta, að slík félög skipti við inn- lenda kaupmenn og efli þannig inn- lenda verslunarstétt.24 Áherslan er enn á innlenda borgarastétt, en hún átti eftir að breytast. / Nýjum félagsritum árið 1872 hafnar Jón Sigurðsson hinni gömlu leið verðkröfufélaganna og telur hana algerlega ófullnægjandi. Nú þurfi allar sveitir að skipuleggja sig í verslunarfélög á borð við Gránufé- lagið og Húnvetninga, en þessum félögum lýsir hann rækilega. Þessi félög bænda muni flytja verslunar- þekkingu til landsmanna, efla versl- unarstétt í landinu og kaupstaði. En mestu varði að þessi félög hafi sjálfsforræði í verslunarefnum öll- um, og hann kveðst sjá, að ,,í versl- unarfélögunum og góðri stjórn þeirra er fenginn einn hinn bezti og vissasti vísirtil sjálfsforræðis."25 Af þessu má sjá að áherslubreyt- ing verður hjá Jóni. Hin færandi verslun, þar sem útlendingar koma siglandi yfir hafið og bjóða í afurðir landsmanna, varónóg. Landsmenn urðu að taka verslunina í eigin hendur. En innlend verslunarstétt var vanmegnug og ráð Jóns er félög bænda um verslunina sem fylgi vör- unni alla leið á markað og sæki sér þar nauðsynjar sem flytja þarf inn. Jón telur ekki hættu á að þessi félög verði einokunarfyrirtæki þar sem þau byggi á hag félagsmanna. Séu þau lifandi og þátttaka almenn telur hann einsýnt, að ,,þau gætu engan einokað nema sjálf sig“.26 Af þessum orðum verður ekki annað séð, en að Jón sé kominn inn á einhvers konar kaupfélagsbrautir, og að hann hafi fjarlægst hina fremstu hugsuði frjálshyggjunnar, sem höfnuðu hugmyndum sem þessum. Mat Jóns á íslenskum þjóðfélagsaðstæðum beindi honum þessa leið. Á íslandi byggðist enn allt á sveitunum, og uppgangur kaupstaða var hægur. Því varð inn- lend verslun að byggja á innlendum framleiðendum, bændunum. í samhengi Skoðanir Jóns Sigurðssonar á verslunar- og atvinnumálum eru dæmigerðar fyrir þann hugmynda- straum sem ráðandi var á Vestur- löndum um hans daga. Frjálshyggj- an vildi auka framfarir einstaklinga og þjóðfélaga með auknum hag- vexti. Leiðin til aukinna framfara var sú að láta afskipti hins opinbera af atvinnumálum vera sem minnst. Þannig mundi hið óhefta, náttúrlega eðli viðskipta og annarra mannlegra athafna tryggja bestan ávöxt fyrir einstaklingana og þjóðíélögin í heild. Lykillinn að öllu saman var samkeppni; virk samkeppni rataði hagkvæmustu leiðina.27 Þarna má sjá undirtóninn í skrifum Jóns Sig- urðssonar um verslunarmál íslend- inga og kröfunnar um frjálsa verslun allra þjóða. Annað var sameiginlegt. hinum klassísku frjálshyggjumönnum síð- ustu aldar. Þeir töldu að efnahags- málum væri stjórnað af æðri lög- málum, sem menn gætu aðeins reynt að gera sér grein fyrir, en aldrei breytt. Þar var komin hin ósýnilega hönd, sem stýrði ákvörð- unum einstaklinganna á rétta braut.28 Sífellt tal Jóns um hið nátt- úrlega eðli verslunar er af sama toga spunnið. 80 SAGNIR
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116

x

Sagnir

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.