Sagnir - 01.04.1985, Síða 34

ALÞÝÐULEIÐTOGI OG AFTURHALD
myndafræði var öflugri í flokknum
en fyrr með áherslu á vélvæðingu
sveitanna og aukna markaðsfram-
leiðslu.24
Stjórnarsamstarf
í kjölfar kosninganna 1934 tóku
Alþýðuflokkurinn og Framsóknar-
flokkurinn upp stjórnarsamvinnu og
gerðu með sér málefnasamning
sem var mjög í anda atvinnustefnu
Alþýðuflokksins. Nú var hann sterk-
ari á þingi en nokkru sinni fyrr og
hafði meiri áhrif á framvindu mála
en verið hafði 1927.25
Lykilatriðið í stefnu stjórnarinnar
má telja það starf sem unnið var í
skipulagsnefnd atvinnumála, en
henni var falið að móta atvinnu-
stefnu til langs tíma. í þessu skyni
voru samin fjölmörg lagafrumvörp. í
stuttu máli mætti segja að skipu-
lagsnefndin hafi stefnt að iðnvæð-
ingu í bæjum, jafnvægi í útgerð, en
fækkun í landbúnaði (15-20% af
árlegri viðkomu þjóðarinnar skyldu
setjast að í sveitum, en 35.8%
landsmanna bjuggu í sveit 1930).
Þá vildi nefndin stuðla að sam-
þjöppun byggðar í sveitum lands-
ins, á þeim svæðum sem væru frjó-
söm og lægju vel við mörkuðum.
Liður í þessum áætlunum var frum-
varp til laga um nýbýli og samvinnu-
byggðir26
En nú kom til kasta landbúnaðar-
nefndar þingsins og hún breytti for-
sendum frumvarpsins í veigamikl-
um atriðum. Hún felldi 15-20%
markið út en setti í staðinn ákvæði
um að sem mest af árlegri viðkomu
þjóðarinnar settist að í sveitum. Auk
þess lagði hún áherslu á sjálfsþurft í
stað framleiðslu á markað, sem
skipulagsnefndin hafði lagt til.27
Það er í sjálfu sér ekkert merkilegt
þótt gamlir framsóknarmenn í land-
búnaðarnefndinni skyldu taka
þessa afstöðu, en merkilegra er að
Jón Baldvinsson, annar fulltrúi
Alþýðuflokksins í nefndinni, skyldi
leggja sama skilning í frumvarpið:
Við teljum þetta allir eitt af mestu
nauðsynjamálum vorum, sem
kemur hér fram nú vonum seinna.
Með þessu er reynt að beina
fólksstraumnum frá sveitunum til
bæjanna í gagnstæða átt... Það
var svo áður hér á landi, að í
kringum stórbýlin voru smábýli
nokkuð mörg; þar var fólk sem
lifði í þurrabúð og sótti til sjávar-
fanga og lifði ódýru lífi.28
Jón var því enn við sama heygarðs-
hornið og sá ekki aðrar betri lausnir
á atvinnuvandanum en að þjóðin
hallaði sér að frumstæðum lífshátt-
um fortíðarinnar. Ekki liggja fyrir
Nýreist verksmiðjuhús Gefjunar á Akureyri 1935. Skipulagsnefndin taldi að iön-
aöur yröi framtiöaratvinnuvegur landsmanna.
heimildir um að flokksmenn Jóns
hafi gert mikið úr afdrifum frum-
varpsins á þingi, en það má Ijóst
vera að hann hafði allt önnur viðhorf
til þessara mála en margir samherj-
ar hans.
Ástæðan fyrir því að þetta dæmi
er tekið hér er sú að Jón Baldvins-
son lét lítið frá sér fara um stefnu-
mörkun í pólitík og verður því að
tjalda því sem til er. Hann skrifaði
sáralítið í blöð og erfitt er að greina
tiltekna mótaða hugmyndafræði af
ræðum hans á þingi. Samt sem áð-
ur sýna þau dæmi sem tekin hafa
verið af málflutningi Jóns Ijóslega,
hversu íhaldssamur hann var þegar
efnahagsmál voru annarsvegar.
Alþýðuflokkurinn klofnar
Er kom fram á árið 1937 tók að
hrikta í stjórnarsamstarfinu og
deildu alþýðuflokksmenn á fram-
sóknarmenn fyrir tregðu gegn
lausnum á vanda sjávarútvegsins.
Alþýðuflokkurinn setti fram kröfu
um þjóðnýtingu atvinnutækjanna
og virka atvinnuuppbyggingu í bæj-
unum fyrir kosningarnar 1937. Að
kosningum loknum var söðlað um,
þjóðnýtingaráformin lögð á hilluna
og leitað sátta við framsóknarmenn.
Inn í þetta spilaði hörð valdabarátta
í Alþýðuflokknum milli róttækra
manna undir forystu Héðins Valdi-
marssonar og hinna þjóðlegu sem
studdu Jón Baldvinsson og síðar
Stefán Jóhann Stefánsson. Öll sú
atburðarás sem átti sérstað í kjölfar
samnings Alþýðuflokks og Fram-
sóknarflokks, sem og brotfrekstur
Héðins, er býsna ruglingsleg. Það
var vissulega deilt um hvort flokkur-
inn ætti að vinna með kommúnist-
um, og hversu róttæk atvinnustefna
yrði sett á oddinn í stjórnmálabar-
áttunni.29 En í Ijósi þeirrar þróunar
sem lýst hefur verið hér að framan,
vaknar sú spurning, hvort átökin í
flokknum hafi ekki fyrst og fremst
endurspeglað togstreitu milli efna-
hagslegrar íhaldssemi og hug-
32 SAGNIR