Sagnir - 01.04.1985, Page 47

JÓN LEIFS
Tónleikar í lönó 1926. Það var Hamburger Philharmonie sem ftutti sinfóníska tónlist í fyrsta skipti á íslandi. Fyrirmidju,
bak við handriðið, situr stjórnandinn Jón Leifs og vekur það athygli að hann ermeð yngstu mönnum í hópnum. Þarna
er Jón 27 ára en hinir sýnast velflestir vera komnir amk. yfir fertugt. Þetta er mjög óvenjuiegt því oftast tekur það menn
mörg ár að vinna sig upp íað fá að stjórna.
Jón gafst ekki upp. Hann reyndi
að koma á fót strengjasveit, en hún
dó í fæðingu. Líklega hafa íslenskir
hljóðfæraleikarar haft lítinn áhuga á
að starfa undir stjórn Jóns Leifs,
mannsins sem hafði fundið þeim allt
til foráttu.
Fyrst íslendingar voru ekki á því
að stofna til sinfóníuhljómsveitar,
hvernig væri þá að koma með eina
frá Þýskalandi? Ómögulegt? Ekki
fyrir Jón Leifs. Honum tókst að telja
flesta meðlimi Hamburger Phil-
harmonie á að nota sumarfríið árið
1926 til þess að fara í hljómleikaferð
um Noreg, Færeyjar og ísland. Hér
á íslandi hélt hún tólf eða þrettán
tónleika í Reykjavík og Hafnarfirði
við mikinn fögnuð tónlistarunnenda,
enda var þetta í fyrsta skipti sem
sinfónísk tónlist heyrðist á íslandi.
En það var með þessa eins og
aðrar uppákomur og uppástungur
Jóns. Þær voru of snemma á ferð-
'nni. Svona tónlist held ég að hafi
ekki verið leikin aftur á íslandi fyrr en
um 1950.
Þjóðlagamaðurinn
Ungi maðurinn sem fór utan til tón-
listarnáms varð í fyrstu gagntekinn
af evrópskri tónlistarhefð. Um leið
snarminnkaði álitið á öllu íslensku.
Honum fannst skömm að einsöngs-
og kórlögunum og ,,þjóðlögin eru fá
og mörg ómerkileg11.3
Við nánari athugun átti hann eftir
að draga þessa fullyrðingu til baka,
nokkuð sem sjaldan kom fyrir.
í íslensku þjóðlögunum opnaðist
fyrir Jóni nýr tónheimur, gerólíkur
þeim sem búinn var að tröllríða Evr-
ópu í mörg hundruð ár. Hann hafði
rekið sig á það að erfitt var orðið að
gera eitthvað nýtt í tónlist, það virtist
vera búið að gera allt sem hægt var
að gera í dúrog moll. íslensku þjóð-
lögin voru nær ósnortin af Evrópu-
menningunni. Hérbarvel íveiði.
Jón fór í þrjá leiðangra til íslands,
árin 1925, ’26 og ’27, safnaði þar
þjóðlögum og tók upp. Þessar hljóð-
ritanir munu vera til á Þjóðminja-
safni. Þar gætu vel verið varðveitt-
ar ,,söng“raddir margra frægra
manna, því í hópi þeirra sem sungu
fyrir Jón voru meðal annarra þeir
Ríkarður Jónsson myndhöggvari,
Jóhannes Kjarval listmálari og
Einar Benediktsson skáld.
Jón skrifaði mikið í blöð og hvatti
þá sem lúrðu á gömlum þjóðlögum
til þess að gefa sig fram. Virðingu
fyrir þjóðlögunum taldi hann hafa
sett niður og það yrði að breytast.
Hann vildi að þjóðin:
... endurlífgi þau án meðhjálpar.
Það eitt mun bjarga þeim í hrein-
ustu mynd.... Látið ekkert tæki-
færi ónotað til þess að endurreisa
þau.
Stofnið til kveðskapar og tví-
söngs í heimahúsum.4
Auðvitað var þetta bjartsýni sem
aldrei rættist.
íslensku þjóðlögin komu Jóni ekki
síst til góða sem tónskáldi. Hann
sagði enga þjóð lifa á innfluttri
menningu, fór að nota þjóðlögin og
fornbókmenntirnar sem efnivið í
SAGNIR 45