Sagnir - 01.06.1994, Page 47

Fleiri dæmi eru til vitnis um samskipti
Englendinga við landsmenn. Árið 1616
barst t.d. mannskæð bóla til landsins með
ensku skipi undir Jökli116 en önnur bóla
gekk í Dölurn og var komin til landsins
með manni sem hafði dvalið í Eng-
landi.117 Samkvæmt Jóni Espólin var þetta
ein og sarna veikin, komin til landsins
með Islendingi sem fluttur var veikur í
land af áðumefndu skipi.118 Árið 1618 var
enskur maður „er féll í hórdóm hér, oc
qvæntr var í Englandi, enn neytadi því
med frekju oc munneydum," hýddur á
þingi.119 Árið 1621 fengu enskir „mikinn
æðadún í Krossey“.12H Árið 1631 er greint
frá komu Englendinga til landsins i Sjáv-
arborgarannál121 en hvert erindi þeirra var
segir annállinn ekki og verður því hver
að meta fyrir sig hvað sé líklegast. Árið
1650 sjá Englendingar menn á is fyrir Isa-
firði,122 og árið 1655 geisaði bólusótt í
Dýrafirði sem kom þangað með enskri
duggu.123
Er hægt að draga einhverjar ályktanir
af þessum fáu og brotakenndu frásögn-
um? Þær eru að minnsta kosti ótvíræður
vitnisburður unt stöðugar siglingar Eng-
lendinga til landsins. Annálar greina frá
því er sakamenn kornast í ensk skip en
það þykir ekki frásagnarvert ef menn
sem ekki stóðu í dómsmálum gerðu hið
sama, til að ntynda segir enginn annáll frá
utanfor Jóns Indíafara með ensku skipi.
Því má leiða líkur að því að mun fleiri
Islendingar hafi komist utan með ensk-
um skipurn en segir frá í þeim heimild-
um sem við höfum tiltækar. Tíð strönd
enskra skipa við Islandsstrendur benda til
mikilla siglinga þeirra í grennd við landið
því að þau hafa verið fleiri skipin sem
strönduðu ekki. Oft komust svo ein-
hveijir skipveijar lífs af úr strandinu og
vistuðust þeir í landi. Því kom það fyrir
að íslensk heimili hýstu enska ntenn um
lengri eða skemmri tíma, hvort sem það
voru skipbrotsmenn eða enskir fálka-
fangarar sem voru hér með konungsleyfi.
Einnig er ljóst að til þess að ensk skip
geti borið smitsjúkdóma til landsins
verða þau að korna að landi og skipveijar
að hafa einhver santskipti við landsmenn.
Þessar brotakenndu upplýsingar segja
kannski ekki mikið hver um sig en þegar
þeim er raðað saman er heildarinyndin
skýr. Á sautjándu öld voru Englendingar
tiðir gestir á Islandi og áttu margvísleg
samskipti við landsmenn. Sjá má að þau
samskipti voru enn náin við lok sjöunda
áratugar 17. aldar. Árið 1670 er enskur
maður, „er sig nefnt hafði Jón,“ lýstur
bamsfaðir konu er Hólmfríður Valtýs-
dóttir hét en um það mál kom fram að
„sá engelski rnaður, er sig Jón nefnt hafi,
hafi verið í fyrra vetur á Hlíðarenda með
engelskri kvensvift, hveija hann mun
hafa haldið fyrir sína eiginkonu. . .“12‘1 Á
þessum tírna var sem sagt ennþá mögu-
legt fyrir enska menn að dveljast hér á
landi með eiginkonum sínunr og bama
íslenskar konur án þess að yfirvöld að-
hefðust nokkuð. Brátt fóru aðrir tímar í
hönd. Árið 1674 kom „hér til Islands
engelskur kapteinn er Tuntas hét."127
Hvað Tómas þessi gerði á Islandi þetta ár
er allsendis óvíst en það annað gerðist
sama ár sem átti eftir að hafa afdrifaríkar
afleiðingar fyrir heimsóknir Englendinga
til eyjunnar köldu í norðri.
Hnignun íslandssiglinganna
Árið 1674 „kom út konungsbréf urn
Engelskra kaupskap“12í’ sem var lesið upp
á alþingi ári síðar.127 Danakonungur var
nú ákveðinn í því að binda enda á hin
óleyfilegu samskipti Islendinga við enska
menn í eitt skipti fyrir öll. Hinn 5. maí
1674 undirritar hann opið bréf til Islend-
inga varðandi bann við verslun við út-
lendinga og í þetta skipti var gripið til
harðra refsinga. Konungur gerði kunnugt
að
Dersorn og nogen af Voris egen
Undersaatter der paa Landet til
fremmede Steder udseigler og sig
derefter til Island igjen begiver,
fomiedelst slig ulovlig Handel,
som för er meldt, at bruge, da skal
saadanne ikke alene have forbrudt
hvis forbudne Vare som hos denn-
em findis, medens endog alt andet
deris Gods og Middel, löst og fast,
som de derforuden udi bemeldte
Island kan have, og Voris Und-
ersaatter der paa Landet, som her
efter kjöber eller omgaaes med
saadanne forbudne Handlere, at
de straffis uden Forskjel paa deris
Boeslod.128
Þessu konungsbréfi var harkalega
framfylgt það sem eftir lifði aldarinnar.
Árið 1677 var því framfylgt gegn mönn-
um sem flutt höfðu „þess engelska ófrí-
höndlara Samuel Banfelds góz úr Bjarn-
eyjum og á Barðaströnd. . .“ Forsprakk-
inn að þessu átti enga búslóð sem hægt
væri að gera upptæka og var hann því
hýddur í staðinn.12'1 Maður að nafni
Nathanael Böðvarsson var hins vegar
sýknaður af ákærum um að versla með
tóbak sem ensk móðir hans hafði sent
honum frá Englandi, en það jafnframt it-
rekað að eigi mætti brjóta gegn „nefndu
kong majestats bréfi“.13" Árið 1679, í til-
efni þess að Jón nokkur Oddsson sigldi
með Englendingum frá Tálknafirði en
sneri þó heim aftur innan þriggja daga, sá
alþingi ástæðu til að ítreka „að hérnefnd-
ur Jón og hinir aðrir, sem svo drystulega
mót kong majestats margauglýstu mand-
ati gefa sig til umgengni eða útsiglingar
nteð framandi ófríhöndlurum, sækist fyrir
bréfabrot af valdsmönnum þeirrar sýslu,
sem brotið er að, sem og hinir, er þá vís-
vitandi þar til stoða.“131
Á alþingi 1680 var svo enginn annar
en sýslumaður Isfirðinga, Páll Torfason,
dæmdur fyrir launverslun við Englend-
inga, en hann meðkenndi „sig engelsk-
urn fiskara nokkur vettlinga og sokkapör
fengið hafa fyrir eitt eður tvö færi fyrir
kauptíð það ár 1678“ og var dómur lög-
manna og lögréttu sá „að sú höndlan,
sem sýslumaðurinn Páll Torfason með-
kennir sig haft hafa við engelska ófri-
höndlara, sé undir þeirri sekt og straffi,
sem fyrr hánefndrar kongl. majestats bréf
um hljóðar, að hann straffist á sinni bús-
lóð undir konglega majestat." Lögréttan
fór fram á að konungur sýndi Páli vægð
sem hann og gerði.132 Eigi að síður sýnir
þetta mál hversu langt dönsk yfirvöld
voru reiðubúinn að ganga til að uppræta
verslun við Englendinga. Fyrir þeirri
viðleitni voru jafnvel ekki íslenskir valds-
menn óhultir. Árið 1682 bar „engelskur
skippari", Joseph Grimb að nafni, vitni
gegn íslenskum manni vegna launversl-
unar en sá fékk að hreinsa sig með
eiði.133 Hinn aldraði Ingimundur Sig-
valdason þurfti einnig að vinna eið til að
sleppa við Brimarhólmsvist árið 1685, en
hann hélt því fram að hann hefði aldrei
frétt af tilskipun Danakonungs.134
Á rneðan þessi harka viðgekkst létu
Englendingar lítið fyrir sér fara við Is-
land. Árið 1678 björguðu enskir menn
skipi við Landeyjar ffá því að farast13’ og
um svipað leyti komst prestur einn sem
SAGNIR 45