Sagnir - 01.06.1994, Blaðsíða 44

við tímabilið 1614-1628. Vestmannaeyja-
ránið hefur hlotið athygli fræðimanna en
ekki er síður athyglisvert að enska stjórn-
in skyldi sjá ástæðu til að senda herskip
til að vernda duggur sínar við Island. Má
af því ráða að siglingamar hingað hafa
skipt ensk yfirvöld heilmiklu máli.
Englendingar ógna stöðu Dana
/
á Islandi
Eftir að lætin í kringum Tyrkjaránið voru
hljóðnuð er ekki getið enskra herskipa við
Island i tvo áratugi. Arið 1649 komu tvö
ensk vamarskip til landsins'’4 og næstu tvo
áratugina er mikið um að vera á hafinu í
kringum Island, einkum á ámnum 1662-
1668. Má skýra það að hluta til með stöð-
unni í alþjóðamálum. Sautjánda öldin er
mesta óffiðaröld sögunnar og fóm Eng-
lendingar ekki varhluta af því. Þeir áttu í
þremur sjóstríðum við Hollendinga á ár-
unum 1652-1654, 1665-1667 og 1672-
1674 og við Spán árið 1654-1659/” Deil-
umar við Hollendinga bámst að ströndunr
Islands enda hafa hvorirtveggju talið sig
eiga hagsmuna að gæta hér.
Arið 1650 „komu hingað 3 varnarskip
með Engelskum. . . . Fóru Engelskir á
bátum víða um fjörðu, þar fýrri höfðu
ekki komið.“6<> Ari síðar kom „varnar-
skip inn á Skagafjörð, enskt, gerðu glett-
ingar hér og hvar og þóttu mörgum
sviplegir, þótt friðmenn vera ætti. Kapt-
einn þeirra hét Robert Wivard; kom
hann inn á Eyjafjörð, ekki friðlegur."67
Þessi maður er annars staðar nefndur
Robert Vihard og Vallholtsannáll segir
fólk hafa flúið af hræðslu við komu
hans.68 Árið 1652 „kom til Ögurs um
sumarið, af ensku varnarskipi, Daute
Warmuel við 12. mann á skipsbát stór-
um. . ,“69 Fleiri kapteinar eru nefndir til
sem heimsóttu hinn vinsæla skemmti-
ferðastað, Ögur, þeir Jan Parvis og
Thomas Chene,7" en hinn síðarnefndi
mun hafa komið þangað árið 1650.71 Ár-
ið 1652 sökk hollenskt skip vestarlega á
Breiðafirði sem talið var að hefði verið
skotið niður af Englendingum.72 Til að
bregðast við þessu veitti konungur ís-
lenska verslunarfélaginu leyfi til að senda
herskip til Islands73 og sendi bréf til Is-
lands, dagsett 27. febrúar 1653, þar sem
Islendingum voru bönnuð öll samskipti
við Englendinga og Hollendinga og
skyldu jafnfiramt „umþenktir og áminntir
vera þeim mestu vöm og mótstand gjöra
sem mögulegt er.“74 Næsta ár kom Bjel-
ke höfuðsmaður of seint á alþing, „höfðu
Enskir eptir honum skotið af varnarskipi
þeirra í sjónum.“76
Næstu árin er rólegra við Island, enda
búið að semja frið í stríði Englendinga
og Hollendinga. Þó virðist enn kalt á
milli landanna, a.rn.k. við strendur Is-
lands. Árið 1658 strandaði hollenskt skip
við Stafnesurð. „Siðan komu Engelskir
og ræntu frá þeim því, sem þeir náðu.
Talað var, að íslenzkir hefðu líka mörgu
hjá þeim náð.“76 Árið 1662 berjast svo
ensk og hollensk skip fyrir Vestfjörðum.77
Þessi átök snertu Island ekki beinlínis en
samt þótti Danakonungi vissara að leyfa
kaupmönnum að senda herskip til Is-
lands78 og síðar fengu þeir leyfi til að
senda vopnuð kaupför til landsins.79
Fleiri kornu vopnaðir til Islands því að
árið 1664 „var hér Englands stríðsskip,
kapteinn Jón Fasko.“80 Samkvæmt Jóni
Espólín fýlgdu ensku fiskiduggunum á
þessum ámm
opt herskip; þat kom undir
Snæfells jökul fýrir Krossmessu á
vorum, ok fór aptr, ef fridr var,
enn kom stundum tilbaka í
Agústó at fýlgja þeim heim;
skyldu allar duggur vestra komnar
á Dýrafjörd á Lárenzíus-messu,
enn á Lodnrundarfjörd fýrir aust-
an, ok bída þar. . .81
Árið 1665 „byrjaðist stríð milli Holl-
enzkra og Engelskra; héldu Danir með
Hollenzkum; því sátu Engelskir um þau
dönsku Islandsför, og tóku sum að her-
fangi, höfðu að sumum slíkt er þeim lík-
aði, og því hindraðist nrjög sigling hing-
að um sumarið."82 Stríðið hafði líka þær
afleiðingar að „þá um sumarið kom ekk-
ert skip og enginn maður af England, og
engin hollenzk dugga til Islands. . ,“83
Ári síðar olli stríðið því „að hindraðist
sigling til Islands á þvi sumri í suma
kaupstaði; sum voru og tekin. Þá var og
tekið það skip, sem í Hólminn skyldi
sigla, af Skozkum, og þar á voru teknir
tveir Islenzkir: Jón Þorláksson að norðan,
son biskups Þorláks Skúlasonar, og annar
Jón úr Austfjörðum.“84 Ófriðurinn
hindraði og siglingar til Islands vorið
1667, en hleypiskúta ein komst til Bessa-
staða.85 Áður en ófriðnum slotaði tóku
hollenskir „[engjelskt kræskip hér
skammt frá landi, og slepptu mönnum á
land upp slyppum, hv(erjir) skiptu sér á
staðina hér vestra, þar til Danskir komu;
gátu sumir komið [sér] í skip með
þeim.“86 Sennilega hefur það verið með-
ferðin á hinu ógæfusama flutningaskipi
sem gerði það að verkum að nokkrir
Englendingar flúðu til Vestfjarða „fýrir
sjóvíkingum hollenzkum, eda kapur-
um.“87 Aðrir þegnar Englandskonungs
komu líka í heimsókn á því viðburðaríka
ári 1667. Fitjaannáll segir svo frá:
Um alþing kom eitt skip í
Austfjörðu [sem þeir meintu að
væri Irskir og Engelskir], og
ræntu þar firnm bæi, þijá í Loð-
mundarfirði, einn við Langanes,
og einn í Vopnafirði. [Þar höfðu
verið á 2 íslenzkir]. Þeir tóku allt
það þeir fundu fémætt, bæði föt
og allt, færðu menn úr fötum og
slepptu þeim næsta nöktum.
Kvikfé tóku þeir nokkuð, mat
ekki mikinn, en spillt höfðu þeir
honum í sumum stöðum. Hjá
prestinum séra Þorvarði Árnasyni
á Klyppsstað i Loðmundarfirði
tóku þeir allt það þeir náðu, bæði
það hann átti og mestallt úr kirkj-
unni. Þar á einum bæ í Loð-
mundarfirði drápu þeir einn
mann. Þeir skyldu ekki hafa verið
á því skipi nema 22 og ekki haft
fallstykki nema fáein lítil, en þá
þeir konru á land var hver einn
þeirra þrívopnaður, og komu 18 á
land. Og þar ræntu þeir eina eng-
elska duggu. Og þegar þetta bar
til flúði fólk víða frá sjóarsíðu, og
flutti sig og sína peninga í fjöll og
hellra [sic]. . ,88
Þessi frásögn er að mestu leyti staðfest
af öðrum annálum, með vissum blæ-
brigðum. Kjósarannáll segir þá hafa stolið
frá prestinum á Klyppsstað „allt það þeir
náðu, æta hluti og óæta,“89 Jón Espólín
segir hina tvo íslensku menn hafa verið í
slagtogi með ræningjunum,90 sem sums
staðar eru sagðir skoskir.91
Á sama tíma og ræningjar þessir
hrelldu Austfirðinga ákvað Friðrik III.
Danakonungur að senda herskip til Is-
lands til að byggja þar varnarvirki92 og
hafa áhyggjur af stríði Hollendinga og
42 SAGNIR