Sagnir - 01.06.1994, Blaðsíða 79

allareiðu farinn aftur til að reyna lukku
sína í Englandi.“5lí
Olafur dvaldi nú i nokkur ár í Edin-
borg, gifti sig og eignaðist barn en fór
fljótlega að þjást af útþrá. Mackenzie
sagðist þannig frá:
Hann kom seinna aftur til Skotlands
og var um stund i Edinborg. Eg hafði
ekki heyrt af honum um nokkurn
tíma þegar frekar glæsileg kona heim-
sótti mig og sagði mér að hún væri
eiginkona Olafs og að hann hefði yfir-
gefið hana og barn, og að hún vissi
ekki hvað hefði orðið af honum. Hún
hafði látið blekkjast af manninum og
hafði trúað öllum fínu sögunum hans.
Mér skildist seinna að hann hefði farið
til Ameríku og held að honum hafi
einhvern veginn tekist að komast um
borð í herskipi sem læknir [surgeon’s
mate].59
Hvað varð um Olaf í Ameríku er
óljóst.6" Læknar í bandaríska hemum
fengu yfimrannsnafnbót (officer) en eng-
an rnann með þessu nafni er að finna í
heimildum ytra.61 Hann hvarf nú spor-
laust úr heimildum, var einungis 32 ára
gamall en hafði þó lifað viðburðaríka
ævi. Hvar gröf hans er að finna er ráðgáta
en gaman væri að þekkja lífsævintýri Ol-
afs Loftssonar til hlitar.
Dómur fellur
Ritgerð þessi hófst á vísubroti eftir
sýslumannssoninn Bjarna Thorarensen.
Það er kannski einhver gráglettni örlag-
anna að Bjarni varð einmitt bæði amt-
maður og dómari og því í aðstöðu til að
„rétta“ yfir Ólafi. Það má ef til vill líta á
ummæli samtimamanna um Olaf sem
dómsúrskurð; Bjami, Jón Espólín, Hol-
land og Mackenzie létu Olaf „fá sinn
rétt“ og áfrýjun koin ekki til greina.
En hveijir voru kostir og gallar Olafs?
Honum til tekna má telja þá staðreynd
að hann braust úr sárri fátækt til þess að
læra læknisfræði og stunda lækningar í
útlöndum. Ef hægt er að dæma menn af
félagsskap þeirra, þá fær Olafur háa ein-
kunn því hann umgekkst erlenda heið-
ursmenn eins og Henry Holland sem
síðar varð einkalæknir Bretlandsdrottn-
ingar og var auk þess frændi og vinur
Charles Darwin.62 En því iniður nægja
þessi fáu atriði ekki til dylja þá staðreynd
að Ólafur var breyskur maður og vart
treystandi. Hann átti auðvelt með að
blekkja fólk og afrek hans á því sviði eru
reyfarakennd. Kvenhylli naut hann sann-
arlega og því hlýtur hann að hafa haft
persónutöfra. Þennan eiginleika nýtti
hann sér vel í samskiptum sínum við
kvenkynið.
Loftur Amundason var augljóslega
ekki hrifnari af syni sínum en svo að
hann grátbað í sífellu aðra um að losa sig
við hann. Var þessi fátæki kotbóndi úr
Fljótshlíðinni jafnvel tilbúinn til að bjóða
hinum ríka, skoska hefðamianni,
Mackenzie, peninga ef hann aðeins tæki
Ólaf með sér. Eins og komið hefur fram
bám flestir heimildarmanna svipaðan hug
til Ólafs.
En hve inikla sök ber Ólafur á því að
Mackenzie og félagar mátu Islendinga
svo lítils? Af heimildum má ráða að
Mackenzie hafi einn og óstuddur komist
að þessari niðurstöðu. Hann hneykslaðist
t.d. mjög á dansleiknum í Reykjavík þar
sem karlmenn gengu um og hræktu
„hraustlega" á gólfið.
Það virðist vera siður landshomanna á
milli á Islandi að vera sí og æ að kasta
af sér munnvatninu. En við komumst
ekki að því með vissu, hvort lands-
rnenn höfðu lært þetta af Dönum eða
Danir af þeim.63
Einnig fór siðferði sumra kvenna í
Reykjavík fýrir bijóstið á Mackenzie.
Ein hafði átt tvö börn með kaupmanni
einum á meðan bóndinn var í verslunar-
erindum í Kaupmannahöfn og önnur
hafði yngt upp hjá sér án þess að skamm-
ast sín.
Þessar konur og aðrar, sem eins lítið
hirtu um hátterni sitt, voru teknar
með í samkvæmislífið, og menn um-
gengust þær með sömu hæversku og
vinsemd og þær konur, sem dyggð-
ríkastar vom. Það má hispurslaust telja,
að þetta gersamlega kæruleysi um sið-
gæði og reglur virðulegrar umgengni,
verði til þess að grafa einnig undan
siðgæði þeirra, sem eru þó siðavandari
á yfirborðinu . . . Þarna sáum við
„Þarna sáum við biskupinn sjálfan gera gœlur við verstu lesti og umgangast mjög kumpánlega menn,
scm liann lilaut að vita, að voru siðlausir. “
SAGNIR 77