Sagnir - 01.06.1994, Blaðsíða 31

verði „lögð minni áhersla á að skýra frá
viðburðunum sjálfum en frá orsökum
þeirra og afleiðingum, því það er og
verður jafnan aðalkjarni sögunnar".45
Þetta er atriði sem kemur fyrir hjá áhrifa-
valdi hans i Danmörku, A. D. Jorgensen,
en aftur á móti eru skrif Jóns ólík danskri
hefð að því leyti að hann dregur mun
róttækari ályktanir af sögunni en hinir
lærðu dönsku sagnaritarar gerðu al-
mennt. Einnig er stíll Jóns dramatískari
en stíll Jorgensens i þekktasta riti hans
Fyrretyve Fortœllinger af Fœdrelandets Flist-
orie. Rit Jóns eru þannig undir mun
sterkari rómantískum áhrifum en sagnarit
voru almennt í Danmörku á 19. öld.
Það sem einnig einkennir söguskoðun
í íýrirlestrunum eru sterk áhrif löggengis-
kenningar, sem gerir ráð fyrir að sagan
gangi í hringi. Þannig líkir Jón sögunni
við gang jarðar um sólu, eftir blóma-
skeiðið grúfir nóttin yfir en síðan tekur
að birta af degi. I inngangi sínum að
Dagrenningu lýsir Jón söguþróuninni
þannig: „Þjóðlífið á sér vetur, surnar, vor
og haust, eins og náttúran, og tímabil
sögunnar feta hvert í annars spor á víxl
eins og ljós og skuggi, dagur og nótt.“4í’
Annað áhersluatriði í söguskoðun Jóns er
hetjudýrkunin, sú trú að einstaklingarnir
séu þess umkomnir að fleyta þróuninni
áfram á eigin spýtur. Þannig er Dagrenn-
ing tileinkuð þeim hetjum er vöktu
þjóðina til lífsins og breyttu nótt í dag.
Þarna má segja að bregði fýrir kenningu
Hegels um „Andann" sem færist sífellt
nær frelsi og sjálfsvitund manna. Sam-
kvæmt þeirri kenningu koma annað
slagið til sögunnar einstaklingar sem eru í
nánari snertingu við „Andann" en aðrir,
og þar með þess megnugir að hraða þró-
uninni eða breyta henni. „Heiminum
smá þokar áfram,“47 segir Jón þegar birta
tekur af degi hjá íslensku þjóðinni. Og
víst er að hann telur einstaklingana hafa
ráðið mestu um framþróunina. Þeir
hlutu þó ekki alltaf makleg laun fýrir af-
rek sín af samtímamönnum, enda voru
þeir yfirleitt misskildir eins og gjamt var
um rómantískar hetjur. Jón taldi Skúla
Magnússon vera einn þessara manna og
lýsti honum svo: „Það má með sanni
segja um Skúla fógeta, að hann bar á sér
ótvíræð einkenni allra mikilmenna.
Hann var elskaður af mörgum, hataður
af mörgum, — misskilinn af flestum.“48
I huga Jóns var þó nafni hans Sigurðs-
son mikilvægasta og glæsilegasta hetja ís-
landssögunnar. í lokakafla Dagrenningar
er honum svo lýst: „Hann var framsókn-
ar- og sjálfstæðisþrá þjóðarinnar í eigin
persónu og sönn fýrirmynd hennar í öll-
um greinum bæði lífs og liðinn."49 í ljósi
þessa er við hæfi að enda á eftirfarandi
tilvitnun:
Allar lífslindir þjóðanna eiga upptök
sín í sögunni, allar hreyfingar, allar
öldur, allar hvatir og allar vonir eiga
rót sína i fortíðinni. Sagan ræður
margar gátur, sem ella væru óráðnar,
vísar leið út úr mörgum ógöngum og
brúar margar torfærur á vegi stjórn-
vitringsins. Maður í sporum Jóns Sig-
urðssonar, er frá grunni þurfti að reisa
sjálfstæðisbygginguna, þurfti við hverja
uinferð að ráða fram úr erfiðum við-
fangsefnum, og fýrir hann var nákvæm
þekking á sögu þjóðarinnar i öllum
greinum afar mikilvæg, enda naut
hann þeirrar þekkingar sinnar að í
hvívetna. Sagan var
honum hvorttveggja
í senn: öflug stoð
undir eigin sannfær-
ingu og örugt vopn í
baráttu þeirri er í
hönd fór.5"
iS .
Eiríkur P. Jörundsson. Fæddur 1962.
B.A.- próf í sagnfræði og rússn-
esku frá HI 1994. Leggur stund á
M.A.- nám í sagnfræði við HI.
Tilvísanir:
1 Mosse, George L.: Thc Culturc of Wcstcni Europe. Tlic Nineteenth and
Twentieth Centuries. An Introduction. London 1963, s.13.
2 Sbr. ólíkt mat á rómantísku stefnunni í grein Arthurs O. Lovejoy „On
the Discrimination of Romanticism“ og í grein René Welleks „The
Unity of the Romantic Movement" í ritinu Romanticism. Problems of
Definition, Explanation, and Evaluation. Boston 1965.
3 Stromberg, Roland N.: European Intellectual History since 1789. 5. útg.
Englewood Cliffs 1990, s.19.
4 Stromberg: European Intellectual History, s. 28.
5 Mosse: The Culture of Westem Europe, s. 14-15.
6 Mosse: The Culture of Westem Europe, s. 46.
7 Stromberg: European Intellectual History, s. 39.
8 Bames, Harry Elmer: A History of Historical Writing. 2. útg. New York
1962, s. 179.
9 Bames: A History of Historical Writing, s. 196.
10 Breisach: Historiograpgy, s. 231.
11 Páll Eggert Olason: ,Jón Jónsson Aðils.“ Merkir Islendingar. Nýr flokk-
ur. 2. Reykjavík 1963, s. 227.
12 Jorgensen: Historiens Studium, s. 122.
13 Páll E. Ólason: Jón Jónsson Aðils, s. 228-29.
14 Jón Jónsson [Aðils]: Islenskt þjóðcmi. 2. útg. Reykjavík 1922, s. 258.
15 Jón Jónsson [Aðils]: íslenskt þjóðemi, s. 216-219.
16 Jón Jónsson [Aðils]: Islenskt þjóðemi, s. 42.
17 Jón Jónsson [Aðils]: Islenskt þjóðemi, s. 51.
18 Jón Jónsson [Aðils]: Gullöld Isletidinga. Menning og lífshœttirforfcðra vorra á
söguöldinni. Reykjavík 1906, s. 5-6.
19 Jón Jónsson [Aðils]: Gullöld íslendinga, s. 6.
20 Jón Jónsson [Aðils]: íslenskt þjóðerni, s. 84.
21 Jón Jónsson [Aðils]: Gullöld íslendinga, s. 371.
22 Jón Jónsson [Aðisl]: Gullöld íslendinga, s. 235.
23 Jón Jónsson [Aðils]: Gullöld íslendinga, s. 99-100.
24 Jón Jónsson [Aðils]: Islenskt þjóðerni, s. 113.
25 Jón Jónsson [Aðils]: Islenskt þjóðemi, s. 154-155.
26 Jón Jónsson [Aðils]: íslenskt þjóðerni, s. 178-179.
27 Jón Jónsson [Aðils]: Islenskt þjóðerni, s. 185.
28 JónJónsson [Aðils]: Dagrcnning. Reykjavík 1910, s. 100.
29 JónJónsson [Aðils]: Dagrenning, s. 84.
30 JónJónsson [Aðils]: Dagrenning, s. 130-131.
31 Jón Jónsson [Aðils]: Dagrenning, s. 145.
32 Jón Jónsson [Aðils]: Islenskt þjóðemi, s. 192.
33 JónJónsson [Aðils]: Dagrenning, s. 18-19.
34 Jón Jónsson [Aðils]: Gullöld Islendinga, s. 96-97.
35 Jón Jónsson [Aðils]: Islenskt þjóðerni, s. 137.
36 Jón Jónsson [Aðils]: Islenskt þjóðemi, s. 248.
37 Jón Jónsson [Aðils): íslenskt þjóðerni, s. 73.
38 Jón Jónsson [Aðils]: Islenskt þjóðerni, s. 241.
39 JónJónsson [Aðils]: Gullöld Islendinga, s. 4.
40 Jón Jónsson [Aðils]: Gullöld íslendinga, s. 117-118.
41 Jón Jónsson [Aðils]: Gullöld Islendinga, s. 116.
42 Jón Jónsson [Aðils]: Islenskt þjóðerni, s. 65.
43 Jón Jónsson [Aðils]: Islenskt þjóðemi, s. 240.
44 Jón Jónsson [Aðils]: Islenskt þjóðerni, s. 255.
45 Jón Jónsson [Aðils]: Islenskt þjóðerni, s. 2.
46 Jón Jónsson [Aðils]: Dagrenning, s. 1.
47 Jón Jónsson [Aðils]: Islenskt þjóðerni, s. 212.
48 Jón Jónsson [Aðils]: Islenskt þjóðerni, s. 208.
49 JónJónsson [Aðils]: Dagrenning, s. 144.
50 Jón Jónsson [Aðils]: Dagrenning, s. 124.
SAGNIR 29