Sagnir - 01.06.1994, Blaðsíða 34

reglum blóðhefndar en hann varð að
gæta þess að brjóta ekki þær óskráðu
reglur sem hann átti að fylgja eða níðast á
öðrunr. Þá gat hann átt það á hættu að
tapa heiðri sínum og kallast ójafnaðar-
maður.14
Því var það svo að heiðurinn kom
mönnum upp metorðastigann frekar en
veraldlegur auður. Þegar líða tók á þjóð-
veldisöldina færðist það reyndar í vöxt að
efnaðir menn söfnuðu að sér fogrum
munum, en á meðan smágoðarnir voru
og hétu á fyrri hluta hennar var það
heiðurinn sem aflaði mönnum virðingar
í samfélaginu.1’ Auðsöfnun fylgdi enginn
heiður nema menn væru þá samtímis ör-
látir á fé sitt. Menn gátu áunnið sér heið-
ur með því að halda góðar veislur og
gefa veglegar gjafir.'6 Níska og nirfilshátt-
ur voru að santa skapi litin hornauga og
þótti lítill sómi að slíku athæfi. Þess sjást
skýr merki í Hænsna-Þóris sögu hvaða
augum slíkir ntenn voru litnir. Hænsna-
Þórir, sem sagan er nefnd eftir, græddi fé
á kaupskap á sumrin. Hann flakkaði á
milli héraða og keypti varning og seldi.
A endanum var hann orðinn vel efnaður
en að sama skapi svo nískur að hann
neitaði að selja sveitungum sínum hey í
harðindum þó að hann ætti nóg sjálfur.
Enda segir sagan „ . . . að varla var til
óþokkasælli maður en Hænsna-Þórir . . .
,,17 Lítil sæmd þótti því að fégræðgi og
nísku hjá forfeðrunum.
Konur höfðu einnig ákveðna ímynd,
sem þær þurftu að verja og fólst hún í
kvenlegum eiginleikum. Meðan karl-
menn gættu heiðurs síns, gættu konur
velsæmis. Olikt karlmönnum var vel-
sæmi vöggugjöf kvenna og því var hlut-
verk þeirra að gæta þess. Þeim bar að
gæta hreinleika síns sem fólst til að
mynda í því að eiginkona lagðist ekki
með öðrum karlmanni eða svo mikið
sem gaf honum undir fótinn.1" Hins veg-
ar er ekki hægt að finna þess merki í Is-
lendingasögunum að kona hafi þurft að
vera óspjölluð mey við giftingu.17 Oftar
en ekki verða samskipti kynjanna grunn-
ur undir fæð milli manna sem getur af
sér blóðhefndarmál. I Guðmundar sögu
dýra verður áleitni bónda nokkurs við
ekkju í næsta nágrenni til þess að honum
og sonum hennar lendir saman vegna
smávægilegs atviks sem dregur dilk á eftir
sér. Strax í upphafi frásagnarinnar er bent
á tilraunir bóndans til að fara á fjörurnar
við ekkjuna og að undir kraurni milli
þessara nágranna. Því þarf mjög lítið til
að upp úr sjóði til að synirnir geti rétt
hlut sinn vegna móður sinnar í þessu
máli.2" Velsæmi konu gat því auðveldlega
skarast við heiður karlmanns. Kona sem
ekki gætti velsæntis síns gat kastað rýrð á
heiður eiginmanns, föðurs, bræðra eða
sona sinna.21
Heiðurinn ákvarðaði meira en nokk-
uð annað stöðu karlmanns í þjóðfélaginu
og í samfélagi þjóðveldisaldar snerust því
blóðhefndarmál um heiður einstaklinga
sem áttust við. Skerðing á heiðri gat leitt
til og átti eðlilega að leiða til endur-
heimtingar hans og menn gátu áunnið
sér heiður þess sem tapaði fyrir þeim í
blóðhefnd.
Að „má flekk af virðingu
sinni“
Ef menn lifðu ekki samkvæmt þeirri
ímynd sem samfélagið ætlaðist til af þeim
þeir sinntu ekki hefndarskyldunni því
það voru óskráð lög að mönnum bæri að
hefna þeirra sem tengdust þeim. Þetta
átti við um skyldmenni, ntága og einnig
fóstbræður „Hefndir veittu uppreist, en
hitt var talið vansæmandi að vanrækja
þær.“22 I deilurn tveggja höfðingja, Guð-
mundar dýra og Onundar, varð Guð-
mundur fyrir grófri móðgun sem runnin
var undan rifjum Onundar og lét þar við
sitja. Sagan segir að með þessu aðgerðar-
Ieysi sínu hafi mjög þorrið metorð Guð-
mundar „og kölluðu menn Onundar að
hann sæti á friðstóli uppi í Oxnadal og
kváðust þeir myndu hlaða vegg í dalinn
fyrir ofan og fyrir neðan og tyrfa síðan
og kasa þar metorð . . . „ hans.2'
Það þótti einnig mikil lítilsvirðing ef
menn lögðust svo lágt að taka bætur fyrir
veginn ættingja þar sem meiri heiður
hefði þótt af hefnd. Það var því lítill
heiður sem fylgdi því að bera frændur
sína eða sæmd i sjóði. Viðeigandi þótti
að blóð kæmi fyrir blóð.
Menn bundust blóðböndum til að styrkja tengsl sín
gátu þeir auðveldlega fallið í áliti og þar
með glatað heiðri sínum. Ef menn sýndu
einhvern veikleika sem skerti þessa
ímynd var voðinn vís. Maður sem glataði
heiðri sínum var nánast útilokaður frá
öllunt félagslegum samskiptum. Hann
var sjaldan spurður álits og gat átt á hættu
að vera settur út í horn í veislum þar sem
mönnurn var skipað til sætis eftir virð-
ingu, ef honum var boðið á annað borð.
Menn gátu glatað virðingu sinni ef
á inilli og bar þeim þá að hefna hvors annars.
I Þorsteins þætti stangarhöggs má
einnig sjá hvað mönnum þótti ef hefnd-
arskyldunni var ekki fylgt. Húskörlum
Bjarna verður það á orði, þegar Bjarni
sýnir engan áhuga á að hefna, að „flestir
verða forlagðir, ef fyrir sárunum verða,
ok eigi vitum vér, hvénær hann vill
þenna flekk má afvirðingu sinni.“24 Við-
brögð Bjarna eða kannski frekar við-
bragðaleysi hans verður til þess að hús-
karlar hans álíta heiður hans skertan. Það
32 SAGNIR