Sagnir - 01.06.1994, Blaðsíða 86

Sagnir - 01.06.1994, Blaðsíða 86
Sama viðhorfs gætti hjá skáldinu Guð- mundi Friðjónssyni um 1920, þegar hann skrifaði að bændastéttin hafi í senn verið „útvörður og innvörður þjóðernisins", en þjóðemið hefði sömu þýðingu fyrir landsmenn og móðir fyrir barn sitt.2n Besta andsvar þessa málflutnings var sett fram árið 1973, af Arnóri Sigurjóns- syni, sem reyndar var sjálfur bóndi um tíma: Fólk, sem býr við svo mikla fátækt sem íslenzku leiguliðarnir, um 90% þjóðarinnar, bjuggu við um aldir, frá því urn 1300 fram á fyrri hluta 19. ald- ar, getur hvorki borið uppi menningu né sögu. Aðeins um 10% þjóðarinnar hafði fjárhagsleg efni á því að bera uppi líf, menningu og sögu hennar, og margt af því fólki skorti allt annað en fjárhagslega getu til þess.21' I>að er frá þessu sama sjónarhorni eymdarinnar, sem Arnas Arnæus, ein höfuðpersóna íslandsklukku Halldórs Laxness, harmaði að „það fólk sem átt hefur merkilegastar literas í norðurálfu heims síðan antiqui kýs nú heldur að gánga á kálfskinni og éta kálfskinn en lesa á kálfskinn gamalt letur.“27 Og niðurstaða Þórólfs Matthiassonar, eftir lestur Upp er boðið Isaland, er einnig algerlega andstæð skoðun Asgeirs H. Jónssonar. Þórólfur taldi að vegna einok- unarverslunarinnar og afstöðu íslenskra landeigenda, sér í lagi til fiskveiða, hefði unt tíma litið „út fyrir að byggð legðist af á landinu og að Islendingar hættu að vera til sem þjóð.“28 Ljóst má því vera af ofangreindu, að til staðar eru gerólík sjónarmið seinni tíma manna varðandi varðveislu menningar og þjóðernis á 17. og 18. öld. Þetta stafar ekki síst af þvi, að um mjög huglæg at- riði er að ræða, sem erfitt er að festa hendur á. Viðhorf til sögu, menningar og þjóðemis mótast enn af afstöðunni til þjóðfrelsisbaráttu 19. og 20. aldar og ekki síður af þeirri afstöðu, sem ofangreindir menn taka hver um sig til þessara mála- flokka i því samfélagi, sem þeir lifa og hrærast í. Andi sjálfstæðisbaráttunnar virðist þó á heildina litið vera á hröðu undanhaldi, í samræmi við sífellt meiri samskipti Islendinga við aðrar þjóðir og þá tilhneigingu að líta á atburði í heim- inum í víðara sam- hengi, auk þess sem hugmyndir um sam- runa ríkja i Evrópu hafa eflaust sitt að segja. Arfur kynslóðanna Þrátt fyrir umfangsmiklar rannsóknir á samfélagi einokunar, er langt í ffá að menn séu sammála hvernig beri að skýra og skilgreina hið frumstæða bændasam- félag 17. og 18. aldar. Astæður þessa rnikla ágreinings liggja annars vegar í mismunandi forsendum seinni tíðar rnanna, sem um þetta tímabil hafa fjallað, og hins vegar í mismunandi skilningi þeirra á forsendum einokunar- samfélagsins sjálfs. Vafasamt hlýtur þó að teljast, að draga einfaldaða mynd af liðinni tið fram sem vopn í dægurþrasi stjórnmálabaráttu nú- tímans. Slíkt er hvorki hugmyndum okkar um nútíð né fortíð til framdráttar. Menn verða að gera sér fulla grein fyrir fjarlægðinni, er tíminn skapar, og þeirri óvissu, sem hugmyndir og kenningar um löngu liðna tíma eru óhjákvæmilega undirorpnar. Sá skilningur, sem við getum öðlast á fortíðinni, er því ávallt miklum takmörk- unum háður. Hver kynslóð setur sitt mark á söguritun um liðna tíð og leggur um leið sinn skerf til hugmynda okkar um fortíðina. Af þessari uppsöfnuðu vitneskju drögum við síðan okkar lær- dóm, góðan eða slæman, og færum ríkj- andi hugmyndir eftirkomendum i hend- ur. Jón Geir Þormar. Fæddur 1967. B.A.- próf í sagn- fræði frá H1 1994. Leggur stund á framhaldsnám við London School of Economics. Tilvísanir: 1 Varðandi þessi söguspekilegu atriði sjá Walsh, W. H.: An Introduction to Philosophy of History. 3. útg. London 1977, s. 72-116. 2 Páll Skúlason: „Er hægt að kenna gagnrýna hugsun?“ Pœlingar. Safn cr- inda og greina. Reykjavík 1992, s. 67. 3 Gísli Gunnarsson: „Alitamál, túlkun þess og vinnubrögð.“ Morgunblaðid 11. maí 1988, s. 44. 4 Bjöm S. Stefánsson: „Nýsköpunartilraunir á 18. öld.“ Morgnnbladið 23. apríl 1988, s. 48. 5 Gísli Gunnarsson: „Alitamál“, s. 44-45. 6 Gísli Gunnarsson: Upp cr boðið Isaland. Einoknnarvcrslun og íslcnskt sanifc- lag 1602-1787 Reykjavík 1987, s. 33. 7 Gísli Gunnarsson: Upp er boðið ísaland, s. 250-251 og 264-266. 8 Björn S. Stefánsson: „Forsendur og fyrirstaöa nýsköpunar á 17. og 18. öld.“ Saga XXVI (1988), s. 150. 9 Björn S. Stefánsson: Forsendur og fyrirstaða, s. 149. Mín skáletrun. 10 Gísli Gunnarsson: Upp er boðið Isaland, s. 251. 11 Utflutningslciðin. Ný lcið Islcndinga. Gnindvöllur frainfara og hagsœldar. Tími brcytinga og bjartsýni. Atvinna, jöfnuður, siðbót. TiUögugcrð Alþýðubandalag- sins. Tillaga til landsfnndar. Drög. [Nóvember 1993], s. 82. 12 Björn S. Stefánsson: Forsendur og fyrirstaöa, s. 149. 13 Gísli Gunnarsson: Upp er boðið Isaland, s. 41 og 49. 14 bórólfur Matthíasson: „Upp er boðið Isaland. Hugleiðingar í framhaldi aflestri bókar Dr. Gísla Gunnarssonar.“ Þjóðllf IV, nr. 9 (1988), s. 50. 15 „Rannsóknir eru einmanalegt starf. Viðtal við Gísla Gunnarsson.“ Dag- blaðið Vísir 23. janúar 1988, s. 8-9. 16 Sbr. gagnrýni Björns S. Stefánssonar hér aö ofan og gagnrýni Tinians hér neðar. 17 Gísli Gunnarsson: „Frá bændaíhaldi til bændaframsóknar.“ Nýtt hclgar- blað 12. maí 1989, s. 16. 18 Jónas Kristjánsson: „Aldagamalt afturhald.“ Dagblaðið Visir 5. janúar 1988, s. 14. 19 Jónas Kristjánsson: „Vaðmálsmenn í valdastóli.“ Dagblaðið Vísir 18. mars 1989, s. 14. 20 Þannig telur Gísli Gunnarsson a þessi túlkun á riti hans komi honum sjálfum sáralítið við, sbr. Frá bændaíhal di, s. 17. 21 „Tímabréfi.“ Tíniinn 1. apríl 1989, s. 8-9. 22 Asgeir Hilmar lónsson: „Ihaldssemi: Böl eða blessun?“ Saqnir IX (1988), s. 24. 23 Um það, hvernig deilur Islendinga og Dana á 19. öld um sjálfstæði og verslunarmál Islands höfðu neikvæð áhrif á hugmyndir seinni tíðar manna um einokunarverslunina, vísast til Gísla Gunnarssonar: Upp er boðið ísaland, s. 242-249 og 268. 24 Benedikt Gíslason: íslcnzki bóndinn. [Útgst. ekki tilgreindur] 1950, s. 117-118. 25 Guðmundur Friöjónsson: „Alþýöulíf og hugsunarháttur í sveit.“ Upp- sprcttulindir. Fjögur eritidi Jlutt í Rcykjavík vcturinn 1920-21 Reykjavík 1921, s. 30. 26 Arnór Sigurjónsson: „Jarðamat og jarðeignir á Vestfiörðum 1446, 1710 og 1842“ Saga XI (1973), s. 114-115. 27 Halldór Kiljan Laxness: íslandsklukkan. Reykjavík 1943, s. 47. 28 Þórólfur Matthíasson: Upp er boðið, s. 50. 84 SAGNIR
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100

x

Sagnir

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.