Sagnir - 01.06.1994, Blaðsíða 68

Reykjavík iim 1870. Hcr cr að komast myiid á Suðurgöttma, Iforgrunnifyrir iniðju má sjá Suðurgötii 7 (sem in'i cr í Arbœjarsafni) í uppliaflcgri mynd.
Til vinstri sér igajl apóteksins við Austurvöll og gegnt dómkirkjunni er Inisið sem Hjúknmaifélagið Likn starfaði stðar í (einnig i Arbœjarsafni). Alþing-
ishúsið var reist tuttiigu ánun síðar i kálgarðiiium á tttilli kirkjunnar og bæjarins.
misst allt skynbragð á gildi kristilegrar
iðjusemi og skyldurækni og vildi verða
sjálfs sín herra í leti sinni. Þannig hlutu
það að vera úrhrök nianna sem byggðu
þéttbýlið, því að lausafólkið leitaði í ver-
in á vetrum, þó að sumt ynni í sveitum á
surnrin. Þéttbýlisbúarnir voru siðferði-
lega afvegaleitt vinnufólk, sem að öðrum
kosti hefði orðið heiðarlegir búhöldar.
Þessi ofuráhersla á siðferðið í sögunni af
Þorláki gæti virst vera óraunsæ drauntsýn
ungs menntamanns í Kaupmannahöfn.
Líkt og Baldvin hafi fært bóklærðar
kenningar yfir á islenskan raunveruleika,
sem farinn væri að fýrnast í minni hans.
Það merkilega er þó, að svona virðast ís-
lenskir bændur hafa hugsað í raun. Hug-
myndir þeirra voru þó vitanlega ekki jafn
mótaðar og skýrt skilgreindar og hug-
myndir Baldvins, en í huga þeirra lék
enginn vafi á siðferðilegum yfirburðum
bænda yfir lausafólki. Því var það fremur
fólkið sem bjó í bænurn sem var slæmt
en ekki bærinn í sjálfum sér. Undir þetta
rennir stoðum sú staðreynd, að í sögunni
finnast engin hnjóðsyrði um hinar starf-
stéttirnar sem bæinn byggja, kaupmenn
og embættismenn. Lausamenn í sjó-
mennsku voru syndir bæjarins.
Reykjavík Jóns Thoroddsens,
1850
Sá, sem stendur um morgunstund við
dalbotninn í björtu sumarveðri við
upprás sólar, þegar skuggamyndirnar
eru að þokast undan sólarbirtunni, og
lítur yfir dalinn endilangan, mun ekki
geta bundist þeirra orða: Fagur ertu,
dalur fósturjarðar minnar, hér vil ég
beinin bera.11
I Fagradal bjuggu piltur og stúlka.
Pilturinn var afbragð jafnaldra sinna í
flestu og lagði hann hug á stúlkuna, sem
var öðrum fegurri og vitrari og endurgalt
ást piltsins. Pilturinn og stúlkan hétu
Indriði og Sigríður og kom saga þeirra úr
penna Jóns Thoroddsens um miðja síð-
ustu öld.
Þessi fyrsta íslenska skáldsaga var skrif-
uð þegar rómantíska stefnan hafði náð
föstum tökum á íslenskum mennta-
mönnum. Fjölnismenn höfðu þegar
markað henni íslensk einkenni, áhersluna
á þjóðernið og tengslin við frelsisbarátt-
una.12 Þessi þjóðemisrómantísku áhrif
em auðsæ í Pilti og stúlku, bókin er óður
til íslenskrar náttúm og alls sem er sann-
lega íslenskt. Hins vegar býr hið þjóðlega
í sveitinni, bændurnir eru hinir sönnu Is-
lendingar. Reykjavík Jóns Thoroddsens
er þannig varla íslenskur bær. I auguni
hans er hún danskur kaupmannabær.
Aðalpersónurnar, Indriði og Sigríður,
alast upp i Fagradal, hvort á sínu hrepp-
stjóraheimilinu. Fram dalinn rennur
rnikil jökulá, sem markar hreppaskil, og
er þessi á hið fyrsta sem hindrar parið í
að finnast. Því að sagan er ástarsaga þeirra
sveitarbarna, en vegur þeirra til hamingj-
unnar er þyrnum stráður, því að ætíð
verður eitthvað til þess að hindra að þau
nái santan. Sagan endar þó vel, eins og
annað rómantískt skáld orti: „ . . . anda
sem unnast/fær aldregi/eilífð að skilið.“
Fyrr en þau ánægjulegu ferðalok urðu,
átti Sigríður þó eftir að flytjast til
Reykjavíkur í ástarsorg yfir Indriða. Gróa
á Leiti hafði logið þvi að stúlkunni að
Indriði hefði engan hug á henni lengur
66 SAGNIR