Sagnir - 01.06.1996, Qupperneq 22

Iggert.Mr.Bernharðssqn.
Kannski hefur þráin eftir dálítilli
hlýju og vinalegu viðmóti ráðið meiru
en margt annað um hátterni stúlknanna,
sem komu við sögu í skýrslum lögregl-
unnar, því þær virtust flestar afskiptar
og utangarðs í samfélaginu þrátt fyrir
ungan aldur. Hermennirnir sýndu þeim
e.t.v. meiri alúð en þær fengu annars
staðar. Ein stúlkan lýsti heimilisað-
stæðum sínum m.a. svo við yfirheyrslu:61
„Mér kemur illa saman við alla heima,
allir hæðast að mér. Ég hef alltaf verið
ein og engum getað sagt neitt. Mig
langar bara að deyja. Þegar ég var bara
10 ára var ég látin vera ein heima að
passa krakkana á kvöldin þegar pabbi og
mamma fóru út. Þá var ég svo hrædd og
síðan þykir mér ekkert vænt um pabba
og mömmu.“ I tilvikum sem þessum var
við erfiðan vanda að etja.
Úrræðaleysi
Olögráða unglingsstúlkur á glapstigum í
Reykjavík og greint er frá í lög-
regluskýrslum voru í raun félagslegt
vandamál sem samfélagið þurfti að
takast á við, en úrræðin virtust næsta fá
og áhuginn á lausn þeirra stundum
takmarkaður. Ungmennaeftirlitið og
barnaverndarnefnd Reykjavíkur reyndu
þó að koma til móts við þær og beina
þeim inn á aðrar brautir. En margar
stúlkurnar skorti aðhald, þær voru
varnarlitlar gegn hermönnunum, ístöðu-
lausar og áhrifagjarnar gagnvart eldri
stúlkum. Heimilisaðstæður þeirra voru
yfirleitt bágbornar og sumar áttu bein-
línis hvergi höfði sínu að halla. Þær áttu
erfitt uppdráttar í því fordómafulla and-
rúmslofti sem einkenndi alla umræðu um
samskipti innlendra kvenna við erlendu
hermennina, voru dæmdar af sam-
félaginu líkt og fjöldi annarra reykvískra
kvenna, stimplaðar, stundum fyrir
lífstíð. Sumar báru þess aldrei bætur.62
Dæmi um spillta hegðun unglingsstúlkn-
anna voru blásin út og samfélagið virtist
á stundum uppteknara af því að finna
sökudólga og sýna fram á lágt sið-
ferðisstig kvenna en leysa þau vandamál
sem gátu komið upp í þéttbýlinu þar
sem fólk gat auðveldlega fallið utangarðs
væri ekki rétt haldið á málum.
Tilvísanir
1. Bittner, Donald Francis: The British Occupation oj lceland, 1940-1942. Doktorsritgerð,
University of Missouri-Columbia 1974, bls. 366. - Tómas t>ór Tómasson:
HeimsstyrjaUarárin á íslandi 1939-1945. Fyrra bindi. Reykjavík 1983, bls. 58, 63.
2. Tómas Þór Tómasson: Heimsstyrjaldarárin á lslandi 1939-1945. Fyrra bindi, bls.
128-135. - Gunnar M. Magnúss: Vtrkið í norðri 11. Þríhýlisárin. 2. útg. Helgi
Hauksson sá um útgáfuna. Reykjavík 1984, bls. 58-67, 97-99.
3. Sjá: Alþingistíðitidi 1941 [57. löggjafarþing - aukaþing], bls. 1-9, 25-29.
4. Hunt, John, J.: The United States Occupation oj lceland, 1941-1946. Doktorsritgcrð,
Georgetown Univcrsity, Washington D.C. 1966, bls. 179, 189-190, 192-193.
5. Bittner, Donald Francis: The British Occupation oj Iceland, bls. 366. - Tómas Þór
Tómasson: Heimsstyrjaldarárin á íslandi 1939-1945. Seinna bindi. Reykjavík 1983,
bls. 103.
6. Manntal á íslandi 2. desetnber 1940. Hagskýrslur íslands, 122. Reykjavík 1949, bls.
9M5*, I, 15-18.
7. Árhcekur Reykjavíkurba-jar 1950-1951. Reykjavík 1953, bls. 2.
8. Sbr. Ópr.: Rikisútvarpið - Sjónvarp. Helgi H. Jónsson: Stríðsárin á íslandi VI.
[Sjónvarpsþáttur]. RUV 1990. - [Frásögn Samuel Kadorian].
9. „Ur daglega lífinu." Morgunhlaðið 12. maí 1940, bls. 6.
10. „Islensku stúlkurnar og breski herinn." Þjóðviljinn 16. október 1940, bls. 2, 4.
11. „Um daginn og veginn. Athuganir Hannesar á Horninu." Aljtýðublaðið I. júlí
1940, bls. 2. - [Ur bréfi ungrar Reykjavíkurstúlku].
12. „Jslensku stúlkurnar og breski herinn." Þjóðviljinn 16. október 1940, bls. 2.
13. Vilm[undur] Jónsson: „Um saurlifnað í Reykjavík og stúlkubörn á glapstigum."
Heilhrigðisskýrslur 1940. Reykjavík 1943, bls. 199. - [Prentað embættisbréf
landlæknis til dómsmálaráðuneytisins, dags. II. júlí 1941].
14. Vilm[undur] Jónsson: „Um saurlifnað í Reykjavík," bls. 199-200. - Auðkennt
þar.
15. Vilm[undur] Jónsson: „Um saurlifnað í Reykjavík," bls. 200.
16. Vilm[undur] Jónsson: „Um hin siðferðilegu vandamál í sambandi við dvöl hins
erlenda setuliðs hér á landi. Hugsanleg samvinna um lausn þeirra."
Heilbrigðisskýrslur 1940, bls. 203-204. - [Prentað embættisbréf landlæknis til
dómsmálaráðuneytisins, dags. 29. september 1941].
17. „Sjónarmið Reykjavíkurstúlkunnar 1941." Samtíðin 8:9 (1941), bls. 6.
18. Mikilvægir þættir „Astandsskýrslunnar" eru birtir í: Gunnar M. Magnúss: Virkið
í norðri II. 2. útg., bls. 142-145. - Þrátt fyrir leit fannst „Ástandsskýrslan" hvorki í
skjalasafni dómsmálaráðuneytisins né í Þjóðskjalasafni íslands og því verður að
notast við hina prentuðu þætti hennar í bók Gunnars M. Magnúss. Verk Gunnars
birtist fýrst árið 1947 og þar segir að „aðalkjarni greinargerðar þeirrar, er nefndin
samdi, eftir athuganir sínar á ástandinu ..." sé birtur í bókinni. Gunnar M.
Magnúss: Vrkið t norðri 11. Þrtbýlisárin. Reykjavík 1947, bls. 626.
19. Gunnar M. Magnúss: Vtrkið í norðri II. 2. útg., bls. 142.
20. Manntal á íslandi 2. desember 1940\ bls. 15-18.
Sagnir 1996 - 22