Sagnir - 01.06.1997, Blaðsíða 68

að koma heim með gallaðan samning. Myndin Michael Collins heflir verið gagnrýnd
fyrir að fjalla ekkert um dvöl Collins í London og samningaviðræðurnar við Breta.
14J.J. Lee, lreland 1912-1985, bls. 52-53.
15 Sjá t.d. Michael Hopkinson, Green against Grccn.The Irish CivilWar (Dublin, 1988)
og R.F. Foster, Modern Ireland, bls. 494-515.
16 Um stjórnmálaflokka og stjórnmál á Irlandi almennt má benda á ágætt yfirlitsrit
Politics in thc Rcpnblic oflreland. Ritstýrt afjohn Coakley og Michael Gallagher (Li-
merick, 1992). - Einnig Basil Chubb, The Government and Politics of Ireland. 3. útg.
(Dublin, 1992).
17 Tom Garvin sendi frá sér á síðasta ári 1922:Tlic Birth of Irish Deinocracy (Dublin,
1996) og segir nafn bókarinnar meira en mörg orð. Þétta voru umbrotatímar en
jafnframt gekk Irland í lýðræðisátt með því að samþykkja samninginn við Breta og
veijast andlýðræðislegum öflum róttækra IRA-manna. Þetta var talsvert afrek þegar
það er athugað að ekki einungis féll Collins í ágúst 1922 heldur hafði Arthur Griff-
ith andast einungis nokkrum dögum áður. Það féll í skaut W.T. Cosgraves að taka
upp gunnfana lýðræðisins en lykilatriðið hér er sú staðreynd að meirihluti almenn-
ings studdi fylgjendur samningsins við Breta og því máttu andstæðingar samnings-
ins ekki fa að vaða uppi með ofbeldi.
18 Þeir létu það skaprauna sér mjög að bandaríski sendiherrann í Dublin,Jean Kenn-
edy Smith (systir Johns F. Kennedy), kemur fram í myndinni í örstuttu atriði. Þetta
fannst þeim sanna að ríkisstjórn Bills Clintons væri hlutdræg, gegnsýrð írskri þjóð-
erniskennd og andsnúin sambandssinnum á Norður-írlandi. Sjá „Unionists’anger
at film cameo.“ Irish News 19. september 1996. Þeir voru ekki einir um að and-
mæla, t.d. snérust mörg bresku dagblaðanna alfarið gegn myndinni. Sjá t.d. „Britain
to see film on IRA leader, despite bombs.“ Thc Daily Tclegraph 14. október 1996.
Dagana þar á undan hafði komist upp um nokkur fyrirhuguð ódæðisverk IRA-
manna á Bretlandi.
19 Og Adams var í útvarpsviðtali sjálfur spurður út í þennan samanburð. Hann fór
undan í flæmingi og sagðist ekki líta á sig sem „stjórnmálarisa“ á við Collins.
„Talk-back.“ BBC-Radio Ulster 23. september 1996, sbr. sérþátt The South Bank
Show um Michael Collins í nóvember 1996.
20 Paul Bew, „History it ain’t.“ 77ic Daily Telcgraph 14. október 1996.
21 Sjá einnig Some Mother’s Soti (1996) með Helen Mirren sem móður manns í hung-
urverkfalli árið 1981.
22 Sjá „An Irishntans Diary.“ Thc Irish Timcs 17. og 26. október 1996. Sagnfræðingur-
inn John A. Murphy hefur gagnrýnt þá ákvörðun að gerð var sérstök undanþága og
börnunt hleypt inn á myndina því að hér sé ekki unt sagnfræði að ræða, og að ekki
ntegi ala á þeirri trú að Michacl Collins sé kennsluefni. Murphy, „An epic that pulls
out all the stops.“ The Irish Tiincs 9. nóventber 1996.
23 Sjá Fortnight nr. 356, desentber 1996. Fortnight helgar sig ntálefnum Norður-Irlands.
24 „Sleepless nights before a dream contes true.“
25 Sjá nánar unt þetta, Neil Jordan, Michacl Collins: Film Diary and Scrccnplay, bls.
41-42.
26 Sjá t.d. David Fitzpatrick, „Offensive, unbalanced treatinent of Dev.“ The Irish
Tinics 9. nóventber 1996.
27 Neil Jordan sagði „endurskoðunarsagnfræðinga*4 hafa brugðist þessu tímabili sög-
unnar. Hann setti ofan í við þau Roy Foster og Ruth Dudley Edwards en nefndi
síðan til sögunnarTim Pat Coogan sem góða heimild um þessa tíma. Sjá „Fact and
film unite in a dangerous romance.44 Rétt er að átta sig á að Coogan er afar hefð-
bundinn (þjóðernissinnaður) söguritari, er reyndar ekki sagnfræðingur og þrátt fyr-
ir að vera vel metinn og vinsæll söguritari háir það t.d. bók hans um Michael Coll-
ins hversu ályktunarglaður hann er og augsýnilega hrifnari af Collins en Eamon de
Valera.
28 Togstreita innan IRA er enn til staðar og er liðsmönnum hersins skipt í dúfur og
liauha. Menn eins og Gerry Adams eru dúfur því þeir vilja kanna hvað Sinn Féin
getur grætt á pólitísku leiðinni (samningaviðræðum o.s.frv.). Haukar í IRA hafa
hins vegar mikil ítök en þeir vilja einfaldlega halda áfram ofbeldinu þar til yfir lýk-
ur og finnst samningaviðræður og málamiðlanir varpa skugga á minningu allra
þeirra manna sem látist hafa í nafni málstaðarins.
29 Gunnar Karlsson, „Af þjóðhollum dugnaðarmönnum. Um þjóðernisstefnu í sögu-
kennslubókum.44 Sagnir 3 (1982), bls. 93. Þessi grein Gunnars birtist í endurbættri
útgáfu undir heitinu „Markmið sögukennslu. Söguleg athugun og hugleiðingar um
framtíðarstefnu.44 Saga XX (1982).
30 Sjá Thc Irish Tinies 9. nóvember 1996.
31 „Sagnfræðingar verða að þekkja sinn vitjunartíma ...44,bls. 60.
32 David Fitzpatrick, „OfFensive, unbalanced treatment of Dev.“
33 Neil Jordan segir í dagbók sinni: „Og ég átta mig um síðir á því að það er eitthvað
við persónuna Collins, eða túlkun Liams Neesons á henni, sem gerir það að verk-
um að ómögulegt er að mislíka við hana þrátt fyrir þá hræðilegu atburði sem hann
stuðlar beint að.“ Jordan, Michael Collins: Filin Diary and Screenplay, bls. 61.
34 Þess má geta í sambandi við lokasenu myndarinnar þar sem ungi maðurinn (sá er
síðan fellir Collins) flytur skilaboð milli Collins og de Valeras að af henni má ráða
að deValera hafi verið í andlegu ójafnvægi. Þetta er svo sem óvitlaust hjájordan
enda ekki ólíklegt að de Valera hafi einmitt orðið fyrir taugaáfalli þegar borgara-
stríðið stóð sem hæst, sbr. t.d.Tom Garvin, „The best Irish film that I have ever -
seen.“ The Irisli Times 9. nóvember 1996. DeValera var ekki leiðtogi róttæklinganna
í IRA nema kannski að nafninu til, eftir klofninginn 1922 ýttu róttækari menn
honum til hliðar.
35 Barnabarn deValeras, þingmaðurinn og ráðherrann Síle deValera segir þetta ófor-
skammað og ekki byggt á staðreyndum: „Dev hafði ekki einu sinni vitneskju um það
að Collins væri í nágrenninu þegar Collins var skotinn. Ég man eftir því að hafa spurt
Dev uni þetta á meðan hann lifði. Með því að gefa þetta í skyn er Neil Jordan að
skapa mýtu byggða á algerum skáldskap sem er hættulegt og gæti magnað hatrammar
deilur.44 Sjá „Inaccuracies are annoying, says Sile.44 The Irisli Tinies 9. nóvember 1996.
36 Sjá viðtal Melvyns Bragg við Neil Jordan í Thc South Bank Show, nóvember 1996.
37 Meðal ævisagna de Valeras eru t.d.Tim Pat Coogan, De Valera: Long Fellow, Long
Shadow (London, 1993) og hin opinbera ævisaga (rituð með hjálp Devs) eftir Lord
Longford ogT.P. O’Neill, Eainon de Valcra (London, 1970).
38 Nokkuð sem þekkist vel á Islandi: „Ef við töpum tungunni þá töpum við þjóðerni
okkar.44 Sjá Davíð Logi Sigurðsson, Thc Badge of Nationality.A Coniparison bctween
thc role of language in Irish and Icclandic national idcntity. MA-ritgerð við Queens-há-
skóla (Belfast, 1997). Ritgerðin mun birtast í allbreyttu formi undir heitinu „Um
ímynduð tengsl þjóðar og tungu. Er íslensk þjóðerniskennd frá Oz?“ í vorhefti
Skirnis 1998.
39 Ferill Conors Cruise O’Brien er vísbending um hversu mjög sumir hafa snúið
bakinu við arfleifð de Valeras. O’Brien (m.a. fræðimaður, diplómat, stjórnmálamað-
ur, ráðherra, leikskáld og ritstjóri) hafði áður verið þjóðernissagnfræðingur en hélt
í rækilega endurskoðun hugmynda sinna eftir að lætin á Norður-Irlandi hófust
1969 og er í dag fulltrúi sambandssinna (flokkur Roberts MacCartneys, UK
Unionist Party) í viðræðum á Norður-Irlandi! Þessi umskipti eru að vísu einsdæmi
en gefa samt vísbendingu um það endurmat er hófst á Irlandi eftir 1969.
40 Miriam Hederman, Thc Road to Europe. Irish Attitudes 1948-1961 (Dublin, 1983),
bls. 16.
41 Hér er átt við t.d. fóstureyðingar, hjónaskilnaði og álirif kaþólsku kirkjunnar. Sjá
t.d.John Ardagh, Ircland and thc Irish: Portrait of a Changing Socicty (London, 1995),
sérstaklega kafli 6.
42 Austen Morgan veltir því aðeins fyrir sér hvað hefði gerst ef Collins hefði lifað en
kemst aðallega að þeirri niðurstöðu að de Valera hefði ekki gnæft yfir stjórnmálum
eins og raunin varð. Sjá Morgan, „The big fibber.44 Fortnight nr. 356, desember
1996, bls. 24-25. Eins hefurTim Pat Coogan velt þessari spurningu fyrir sér: „Mín
skoðun, sem er auðvitað bara byggð á getgátum, er sú að Irland hefði grætt mjög
mikið hefði Collins lifað.44 Sjá Michael Collins, bls. 421-422.
43 Tim Pat Coogan bendir á að um minningu deValeras ríki engin lognmolla og að
menn séu annað hvort með honum eða á móti. Að takast á hendur það verkefni að
rita ævisögu Devs sé óteljandi vandkvæðum bundið, t.d. af því að de Valera hafði
ekki aðeins áhrif á írska sögu heldur reyndi hann einnig að hafa áhrif á hvernig
hún var rituð (ævisaga Lords Longfords ogT.P. O’Neill er gerð með samvinnu
Devs). Skuggi Devs liggur enn yfir Irlandi, að mati Coogans. Sjá bók hans Dc Val-
cra, bls. 2.
44 Gunnar Karlsson, „Hvað er svona merkilegt við sjálfstæðisbaráttuna?44 Tímarit Máls
og tnenningar 55:4 (1994).
45 Sama rit, bls. 62.
46 Það að íslensk sjálfstæðisbarátta var til lykta leidd á friðsaman hátt þýðir þó ekki
endilega að íslendingar séu að eðlislagi friðsamir (og Irar þá væntanlega aö sama
skapi ofbeldishneigðir). Sjá Davíð Logi Sigurðsson, „Ný söguskoðun um íslenskt
þjóðerni.44 DV ll.júlí 1996.
47 Gunnar Karlsson, „Hvað er svona merkilegt við sjálfstæðisbaráttuna?44, bls. 70.
48 „Að segja sögu í sjónvarpi44, bls. 83.
49 „Sagnfræðingar verða að þekkja sinn vitjunartíma ...“, bls. 59.
50 Sjá t.d.Tim Pat Coogan, Michacl Collins, bls. 288-291.
51 Tim Pat Coogan, Michacl Collins, bls. 432.
52 Sjá t.d. Paul Bew, „History it ain’t.44
53 Það sem ég myndi helst gagnrýna við grein Garys Gunning í Mannlifi er einmitt
þetta að mér finnst hann fylgja afar „vekjandi44 sögu. Hann er að segja hetjusögu og
jafnvel þar sem hann fjallar um ýmis grimmileg ódæðisverk sem Collins lét fram-
kvæma hverfur ekki ljóminn af hetjunni.
54 Um þetta má lesa í riti Eamons Phoenix, Northern Nationalisin. Nationalist Politics,
Partition and thc Catholic Minority in Northcrn Ircland 1890-1940 (Belfast, 1994).
55 Austen Morgan, „The big fibber44, bls. 24.
56 Hvað einstök atriði varðar eru verstu mistökin í Michael Collins þau að Ned Broy
(Stephen Rea) er pyntaður til bana í myndinni. Staðreyndin er sú að þaö var raun-
verulega til maður sem hét Ned Broy og njósnaði fyrir Collins. Sá Ned Broy lifði
hins vegar fram á gamalsaldur. Einnig má geta atriöis þegar löggan sem nýkomin er
frá Belfast gengur aö bíl sínum og segir „let’s show thein some Belfast proficiency44
og í þann mund springur bíllinn í loft upp. Staðreyndin er sú að bílsprengjur höfðu
ekki verið fundnar upp á þessum árum og því telja sumir þetta ósmekklega tilvísun
í sprengjuherferðir IRA á undanfornum árum, sérstaklega þar sem atriðið er sett
upp sem kómískt.
57 Neil Jordan, Michacl Collins. Film Diary and Screcnplay, bls. 42.
58 Þetta sést berlega á mismundandi túlkunum Liams Neesons og Alan Rickmans á
hlutverkum sínum, Neeson er öflugur og hrífandi en Rickman er sem skrípamynd
af villuráfandi skólakennara (deValera var einmitt kennari áður en hann gerðist
uppreisnarmaður). Má hér benda á að Alan Rickman, sem leikur de Valera, er
þekktastur sem illmenni í kvikmyndum eins og Dic Hard og Robin Hood: Prittcc of
Thieves; áhorfendur skynja því örugglega að þarna er slæmi maðurinn á ferð!
59 David Fitzpatrick, „OfFensive, unbalanced treatment of Dev.“ Bæöi John A.
Murphy ogTom Garvin fóru einnig fögrum orðum um myndina, sjá „An epic that
pulls out all the stops44 og „The best Irish film that I have ever seen44; allt í The Irish
Tiincs 9. nóvember 1996.
60 Kevin Myers, „An Irishman’s Diary.44 The Irisli Tintcs 16. nóvember 1996.
61 „Sagnfræðingar verða að þekkja sinn vitjunartíma ...“,bls. 60.
62 Sjálfsagt er ég eini Islendingurinn sem hefur séð Michacl Collins þrisvar í kvik-
myndahúsi en staðreyndin er sú að hún fangar algerlega þann sem á annað borð
hefur stúderað þessa sögu og skipta þá rangfærslurnar engu máli.
66 SAGNIR