Sagnir - 01.06.1997, Blaðsíða 69

Monika Magnúsdóttir
Hnípin kona í vanda
Hugleiðingar um mæður átjándu aldar
Hinn mikli ungbarnadauði á átjándu öld hefur orðið mörgum
frœðimanninum tilefni til rannsókna á síðasta áratugi. Niðurstöð-
ur þessara rannsókna eru allar á einn veg: Brjósteldisleysi er meg-
inorsök ungbarnadauðans. Orsakir og afleiðingar hans hafa þó
verið reifaðar á margvíslegan hátt. Konan sjálf kemur einkennilega
lítið við sögu, er þó líkami hennarforsenda brjóstamjólkurinnar.
Uinræða fræðimanna um brjóstagjöf
hefur verið á þann veg að talið er sjálf-
gefið að konan gæfi bijóst á 18. öld. Svo
Þarf þó alls ekki að vera. Hér verður
reynt að varpa ljósi á nokkur þau skil-
yrði sem urðu að vera fyrir hendi, svo
atjandu aldar konan gæti tekist á við
það hlutverk sem náttúran hafði úthlut-
að henni. Efnistök eru réttlætanleg
vegna þeirra sanninda að þrátt fyrir
breytta siði og venjur, hefur líffærastarf-
semi konunnar lítið breyst.
Barnalán
Samkvæmt manntalinu 1703 voru Islend-
ingar rúmlega 50 þúsund sálir. Konur
voru í meirihluta, þar af voru aðeins
34,1% kvenna á aldrinum 20-49 ára gift-
ar.1 Lágt giftingarhlutfall var einkennandi
ásamt háum giftingaraldri en mikilli frjó-
semi. betta túlkar Loftur Guttormsson á
eftirfarandi hátt:. hjá íslenskri meðal-
guddu hefur bil milli fæðinga verið til
muna styttra [en hjá kynsystur hennar í
nágrannalöndunum] enda yfirleitt ekki
fyrir að fara brjóstagjöf til að draga úr
getnaðarlíkum."2
Hin islenska „meðalgudda" eignaðist
því ótæpilega mörg börn. Dæmi eru um
að barnahópurinn hafi verið stór, allt að
tíu til fimmtán stykki. Loftur tekur einnig
dæmi af Ingveldi Ogmundsdóttur, fæddri
1709, sem á tímabilinu 1747—1759, eða á
tólf árum eignaðist ellefu börn. Skemmsti
tími milli barna var tólf og lengsti átján
mánuðir. Hann telur alveg fráleitt að slík
dæmi hafi verið algeng, en telur þau þó
„markverð vegna þess að tilvist þeirra
væri óhugsandi i bijósteldissamfélagi."3
ÖIl umfjöllun um þetta efni er erfið.
Konunni er annars vegar legið á hálsi fyr-
ir að hafa með brjósteldisleysi vanrækt
eldi barna sinna og hins vegar er þeirri
sömu konu álasað fyrir að hafa með því
sama brjósteldisleysi átt þessi börn.
I mörgum rannsóknanna er athyglinni
beint að brjósteldi sem getnaðarvörn og
vísað i nútimarannsóknir því til rökstuðn-
ings. Lengi má deila um þær kenningar,
en konur hafa fljótt gert sér ljóst að
brjóstagjöf er ekki getnaðarvörn. Konan
hefur getað dregið þær ályktanir út frá at-
ferli dýranna, hún vissi að kýrin mjólkaði
þar til hún var komin fast að burði. Fyrir
hönd kvenna fýrri alda er þessum kenn-
ingum alfarið hafnað þar sem þær hafa
„Konunni er annars vegar
legið á hálsi fyrir að hafa
með brjósteldisleysi van-
rækt eldi barna sinna og
hins vegar er þeirri sömu
konu álasað fyrir að hafa
með því sama brjósteldis-
leysi átt þessi börn."
I sparijbtunum. Fjölskyldttn á Steinsstöðum ÍTungusveit í Skagafirdi árið 1898. A 18. öld cm dcvini um að
bariialiópurinn hafi verið stór, allt að tíu til fimmtán stykki.
SAGNIR 67