Sagnir - 01.06.1997, Blaðsíða 92

Sagnir - 01.06.1997, Blaðsíða 92
hann skrifaði um þetta efni árið 1990 segir hann það vera ,,álit nær allra sér- fræðinga, sem Qallað hafa um faraldurs- fræði plágunnar ... að pestarfaraldur haldist ekki við nema þar sem fyrir séu smituð nagdýr." „Þessu áliti tel é^ ekki hægt að hafna ...“ segir Ornólfur. Norski sagnfræðingurinn Olejorgen Benedictow hafnar lungnapestinni með einni röksemd sem hann endurtekur að minnsta kosti sex sinnum í bók sinni, að í skæðasta lungnapestarfaraldri sögunnar, í Mansjúríu 1910-11, hafi aðeins fallið 60.000 manns, þar af skilst mér 50.000 innan landamæra Mansjúríu, af tólf millj- ónum, þannig að mannfallið var aðeins 0,4% íbúa. Loks hefur Jón Olafur Isberg nýlega staðhæft að lungnapest geti ekki haldist við til lengdar sem faraldur vegna þess að hún drepi sjúklinga sína áður en þeir nái að smita nægilega mikið. Þetta eru af þremur ástæðum furðu vondar röksemdir. I fyrsta lagi væri með sama hætti hægt að útiloka að kýlapestin hefði getað valdið því manntjóni sem með vissu var í svartadauða í Evrópu. A mæli- kvarða nútímapestar er 0,4% mannfall með því mesta sem þekkist á aðeins einu til tveimur árum. Ef það nægir ekki til að gera mögulegt að svartidauði hafi verið lungnapest, þá hittir sú röksemd kýlapestina ekki síður. I öðru lagi var lungnapestin í Mansjúríu stöðvuð með 20. aldar sóttvörn- um sem miðaldamenn kunnu ekki. I þriðja lagi er fánýtt að draga eindregnar ályktanir af því hvernig lungnapest hegðar sér nú, vegna þess að bakteríur taka örum stökkbreytingum sem breyta því hvernig sjúkdómarnir sem þær valda haga sér. Þessi staðreynd hefur verið þekkt og umtöluð í pestarsögurannsóknum að minnsta kosti síðan upp úr 1980. Delerium bubonis Fastheldni margra fræðimanna við þá skoðun að miðaldaplágan hljóti að hafa verið kýlapest sem smitaðist með rottum og rottuflóm kalla ég í gamni delerium bubonis, og finnst hún verðskulda það nafn að minnsta kosti eins vel og leikrit þeirra Jónasar ogjóns Múla Arnasona. Allir vita hvað delerium merkir, en kýlin sem pestar- sjúklingar fengu — og það er vissulega þekkt í evrópskum miðaldaheimildum að sumir þeirra fengu kýli — þau voru kölluð bubo í nefnifalli eintölu, í eignarfalli bubonis. Ég held að meinlokan delerium bub- onis stafi einkunt af tvennu: Annars vegar sé ofmat á gildi þeirrar uppgötvunar að kýlapestin á Indlandi smitaðist með rottuflóm, hins vegar vanræksla á að taka tillit til stökkbreytinga í bakteríum. Hvort tveggja skýrist held ég best rannsóknar- fræðilega: hvort tveggja stafar af því sem gerist í hugum fræðimannanna. Uppgötvun rottuflóasmitsins var erfið, dýrmæt og hafði á sér yfirbragð vísinda- legrar snilldar. Það tók langan tíma og mikla fyrirhöfn að komast að henni, og hún gerbreytti sóttvörnum gegn pestinni. Ég held að það sé þess vegna sem rottuflóasmitið hefur fengið svona ótrú- lega ríkjandi sess í sögulegum skýringum á pestinni sem gekk um Evrópu frá 14. öld til 18. aldar.Vísindaheimurinn var svo stoltur yfir að hafa fundið þessa óvenju- legu og duldu útbreiðsluleið faraldurs að hann leyfði sér lengi að horfast ekki í augu við afleita vankanta á henni sem skýringu á miðaldapestinni í Evrópu. Möguleikann á stökkbreytingu held ég að fræðinrenn hafi tilhneigingu til að hunsa vegna þess að hún er eins og svindl í spilum; hún eyðileggur reglur leiksins sjúkdómasögu eins og hann hefur verið stundaður. Eftir að stökkbreytingin er komin inn í dæmið virðist strangt tekið meiningarlaust að spyrja hvaða s j ú k d ó m u r okkar tíma hafi verið að verki í ákveðnum faraldri á fyrri öldum, vegna þess að þar voru aðrar tegundir sótt- kveikja en nú eru til. En eftir að þögnin hefur verið rofin þá verður ekki komist hjá því að taka tillit til þess að bakteríur stökkbreytast. Það er ekki mitt að segja hvernig hægt er að stunda sjúkdómasögu með stökk- breytinguna innanborðs. I fljótu bragði kann að líta út eins og við getum aldrei sagt aldrei; það sé aldrei hægt að fullyrða með líf- eða læknisfræðilegum rökum að sjúkdómur hafi ekki getað hagað sér á ákveðinn hátt. I raun hef ég þó leyft mér að álykta, og beita sem rökum fyrir lungnapestarkenningu, að sú kenning sem gerir ráð fýrir minnstri breytingu á hegð- un bakteríu sé líklegust. En umfram allt hlýtur vitneskjan um stökkbreytingar að valda því að við treystum meira en áður á vitnisburð sögulegra heimilda. „Möguleikann á stökkbreyt- ingu held ég að fræðimenn hafi tilhneigingu til að hunsa vegna þess að hún er eins og svindl í spilum ..." Tilvísanir 1 Þorkell Jóhannesson, „Plágan niikla 1402-1404.“ Skírnir CII (1928), bls. 85-86, 89-92. 2 Gunnar Karlsson og sagnfræðinemar Háskóla íslands, Samband við miðaldir. Námsbák í íslcnskri miðaldasögu, um 870-1550, og sagnjrœðilegum aðferðum (Reykjavík, 1989), bls. 211-13. 3 Benedictow, O.J., Plague in tlic Late Medicval Nordic Countries. Epidemiological Studies (Ósló, 1992). 4 Gunnar Karlsson og Helgi Skúli Kjartansson, „Plágurnar miklu á Islandi.“ Saga XXXII (1994), bls. 11-74. 5 Gunnar Karlsson, „Plague Without Rats:The Case of Fifteenth-Century Iceland.“ Journal of Medieval History XXII (1996), bls. 263-84. 6 Hirst, L. F., The Conquest of Plague.A Study of the Evolution of Epidemiology (Oxford, 1953), bls. 106-20. 7 Hirst, The Conquest of Plague, bls. 119,220-21,231. 8 Hirst, The Conquest of Plague, bls. 130-74. 9 Fjölnir II (1836); II. Útlenzki og almenni flokkurinn, bls. 3-14. 10 Hirst, The Conquest of Plague, bls. 121. 11 The Black Death. R. Horrox ritstýrði og þýddi (Manchester, 1994), bls. 362. 12 The Black Death, bls. 28. 13 Benedictow, Plague, bls. 216-17. 14 Benedictow, Plague, bls. 172-73. 15 Ziegler, R, The Black Death (London, 1982), bls. 131. (Fyrst prentað 1969). 16 Shrewsbury, J.F.D., A History of Bubonic Plague in thc British Isles (Cambridge, 1971), bls. 23-36, 123. (Fyrst prentað 1970). 17 Shrewsbury, A History of Bubonic Plaguc, bls. 60-62,77,104,107,110,114,124-25. 18 Twigg, G., Thc Black Death: a Biological Rcappraisal (London, 1984), einkum bls. 53, 80,86-88,112,123-24,145-46,208-22. 19 Siguijón Jónsson, Sóttarfar og sjúkdómar á Islandi 1400-1800 (Reykjavík, 1944), bls. 13. 20Jón Steffensen, „Plague in Iceland.“ Nordisk medicinhistorisk ársbok 1974, bls. 40-54. -Jón Steffensen, Menning og mcinsemdir. Ritgcrðasafn um mótunarsögu íslenzkrar þjóðar og baráttu heitnar við huttgur og sóttir (Reykjavík, 1975), bls. 323-24,327,329-30, 338. 21 Shrewsbury, A History of Bubonic Plague, bls. 6. 22 Twigg, Thc Black Dcath, bls. 20, 54, 161-68. 23 ÖrnólfurThorlacius, „Hvaða drepsótt barst hingað áriö 1402?“ Lesbók Morgunblaðs- ins LXV:23 (ló.júní 1990), bls. 5. 24 Benedictow, Plague, bls. 27,32,72,220,259,267. 25 Jón Ólafur ísberg, „Sóttir og samfélag." Saga XXXIV (1996), bls. 183. 26 Twigg, The Black Dcath, bls. 195-96. 27 Morris, C., „The Plague in Britain.“ The HistoricalJournal XIV (1971), bls. 208-09. 28 Siraisi, N., „Introduction.“ Thc Black Deatli. Thc Impact of the Fourteenth-Century Plaguc (1982), bls. 11. 29 Gunnar Karlsson, „Plague Without Rats“, bls. 284. 90 SAGNIR
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132

x

Sagnir

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.