Sagnir - 01.06.1997, Blaðsíða 54

Sagnir - 01.06.1997, Blaðsíða 54
við hugmyndina um félagsverslun án þess að algjör eining hafi náðst í stéttinni. Svo fór að konungur lét undan þrýstingnum og 15. maí 1705 gaf hann út tilkynningu um stofnun félagsverslunar. Þar lýsti hann eftir tillögum og þátttakendum til að hægt væri að stofna slíkt félag sem allra fýrst og myndi það njóta verndar og sam- þykkis krúnunnar. Allt stefndi í að um- dæmaverslun yrði afnumin undir lok árs- ins 1705.44 Þann 24. nóvember gaf kon- ungur óvænt út tilskipun þess efnis að hann myndi ekki þvinga kaupmenn til að taka saman höndum. Þá tóku rnenn við sér og hafa eflaust talið að konungur væri að falla frá hugmynd- inni. Sex dögum síðar sendu 37 kaup- menn, flestir vanir Islandsversluninni, verslunarráðinu eftirfarandi yfirlýsingu:45 ... saa kand vii nu icke underlade at give dennem til kiende, at vi ingen- lunde ere tvungne til at træde udi Compagnie, mens der om udi alle maader med hin anden ere foreenede, og næst Guds hiælp agte her efter handelen ved et sluttet Compagnie fortsette og heele landet reendeligen og vel at forsiune, ... vore höygunstige Herrer vilde forhielpe Compagniet til Hans Kongl. Maj. allernaadigst Con- firmation paa de hid ind til hafte Oct- royer, og at det maatte nyde beseilingen paa IiBland for den afgift, som der af hid ind til aarlig er bleven given ... Kaupmönnunum leist því vel á það skipulag sem verslunarráðið hafði hannað fýrir félagsverslunina en töldu samt nauð- synlegt að félagið fengi þann afslátt af af- gjöldunum sem veittur hafði verið síð- ustu ár Páll Vídalín skrifaði nokkurs konar sjálfsævisögu í annálsformi á árunum 1700 til 1709.1 henni er ekki getið um hvernig þeir félagar hafi sinnt þeim hluta nefndar- starfa sem snéri að verslunarmálinu fýrr en kemur frant á sumar árið 1705. I mai óskaði konungur eftir úttekt þeirra Páls og Arna á umdæmunum en hefur væntan- lega álitið í ljósi breyttrar stöðu i verslun- armálinu að ekki væru tök á að bíða leng- ur. Erindrekunum virðist hafa verið nokkuð brugðið við þessa skipun:46 En af því þeir sáu sér ómögulegt að skrifa á svo naumum tíma fullkomna relation um svo merkilegt efni, er mik- ið á reið, tóku þeir það til ráðs að þá þeim hafði samankomið að compagnie væri landinu skaðlegt en sundurdeild höndlan hagkvæmari skyldi secreterinn sigla til að relatera þetta utanlands en Páll lögmaður framhalda commissions verkinu hér á landi. Þegar Arni Magnússon kom til Kaup- mannahafnar í septembermánuði árið 1705 hafði orðið nokkur breyting á stöðunni í verslunar- deilunni. Valdahlut- follin voru þá mun óhagstæðari tilraun- um hans til að bæla niður hugmyndir um félagsverslun, en þau höfðu verið fjór- um árum áður, er JónVídalín og félagar báðu hann um að kæfa tillögur Lárusar Gottrúps í fæðingu. Arni var greinilega var um sig og í bréfi til konungs 8. desember 1705 bað hann Friðrik fjórða um vernd. Hann taldi enn fremur að Múller amt- maður hefði ekki gert neina tilraun til að lýsa ókostum félagsverslunar fýrir verslun- arráðinu og hann væri sem fýrr eingöngu háður hagsmunum kaupmanna. Arni bað konung um að geyma allar ákvarðanir þar sem greinargerðar hans væri að vænta.47 Kúvending í Kaupmannahöfn Strax á fýrstu dögum nýs árs gerði Arni Magnússon atlögu að félagsverslunar- mönnum. Hann hóf mál sitt á að hrekja rök kaupmanna og benti í fýrsta lagi á að ekki væri óeðlilegt að allar hafhir væru jafn ábatasamar. Hann skildi ekki kvartanir kaupmanna yfir sláturhöfnum, af hveiju væru þeir yf- irhöfuð að bjóða í þær ef gróðinn væri enginn? Arni við- urkenndi að á Norðurlandi væru nokkrar slæmar slát- urhafnir en þær mætti auðveldlega sameina útgerðarhöfnum, til þess þyrfti ekkert felag.Varðandi sparnað á tryggingafé taldi Árni að augljóslega fýlgdi slíkt rekstr- arhagræði stóru félagi. En hann bað kon- ung unt að láta ekki 2-3000 ríkisdali hafa áhrif á skoðun sína og valda almenningi á Islandi óhagræði.4* Hann sagðist ekki vita til þess að kaup- menn hefðu hingað til verið duglegir við að veita Islendingum hjálp í neyð. Þar sem allir af þeim 31 kaupmanni,4'' sem skrifað höfðu undir stofnun félagsverslun- ar, höfðu áður tekið þátt í íslandsverslun- inni, væri ekki breytinga að vænta. Árni taldi hæpið að konungur gæti haft stöðugri tekjur af afgjöldum, allt byggðist á fiskveiðum og aflinn væri alltaf að bregðast. Ekki gat hann lesið úr tillögum kaupmanna að í þeim fælist algjört versl- unarfrelsi fýrir íslendinga. Landsntönnum væri hins vegar gert skylt að versla við næsta kaupmann en að slíkum breyting- um á umdæmunum hafi hann og Páll verið að vinna undanfarin ár. I umdæma- versluninni fælist líka ákveðið öryggi. Siglt væri til allra hafna hringinn í kring- um landið. Kaupmenn vissu nokkurn veginn hvað þeir ættu von á mörgum viðskiptavinum, hefðu nægilega mikið af vörum til að selja og nóg pláss á skipi til að taka við afurðum landsmanna. í félags- verslun myndu kaupmenn hætta að stunda lánsviðskipti þar sem þeir gætu ekki verið öruggir um að viðskiptavinur- inn kæmi aftur til þeirra.5" Árni skildi ekki hvernig félagsverslun ætti að geta aukið umfang verslunarinnar. Allt það sem Islendingar öfluðu og frant- leiddu umfram brýnustu nauðsynjar væri nú þegar flutt úr landi, þeir hefðu hrein- lega úr of litlu að spila. Engin aðstaða væri fýrir hendi í landinu til að efla hand- verk og taka við og hýsa erlent verkafólk. Nær lagi væri að senda unga drengi til iðnnáms í Danmörku og gætu þeir svo miðlað afþekkingu sinni við heimkom- una. Hann sá heldur ekki að félagið gæti einna best komið fótum undir hval- veiðar og þilskipa— útgerð á Islandi. Það gæti hins vegar stuðlað að einokun á því sviði rétt eins og reynslan af fýrri félagsverslun hafi sýnt þegar verði á lýsi var haldið háu. Múller amtmanni væri ekki stætt á að benda á enska félagsverslun sem dæmi um hentugleika þessa kerfis. Velgengni þess byggðist einkum á að arðræna fafróðar og Qarlægar þjóðir.51 Eftir að hafa hrakið röksemdafærslu dönsku kaupmannanna og Múllers amt- manns klykkti Árni út með þvi að benda „Árni var greinilega var um sig og í bréfi til konungs 8. desember 1705 bað hann Friðrik fjórða um vernd." „Árni skildi ekki hvernig félagsverslun ætti að geta aukið umfang verslunarinnar. Allt það sem íslendingar öfl- uðu og framleiddu umfram brýnustu nauðsynjar væri nú þegar flutt úr landi ..." 52 SAGNIR
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132

x

Sagnir

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.