Sagnir - 01.06.1997, Síða 54

Sagnir - 01.06.1997, Síða 54
við hugmyndina um félagsverslun án þess að algjör eining hafi náðst í stéttinni. Svo fór að konungur lét undan þrýstingnum og 15. maí 1705 gaf hann út tilkynningu um stofnun félagsverslunar. Þar lýsti hann eftir tillögum og þátttakendum til að hægt væri að stofna slíkt félag sem allra fýrst og myndi það njóta verndar og sam- þykkis krúnunnar. Allt stefndi í að um- dæmaverslun yrði afnumin undir lok árs- ins 1705.44 Þann 24. nóvember gaf kon- ungur óvænt út tilskipun þess efnis að hann myndi ekki þvinga kaupmenn til að taka saman höndum. Þá tóku rnenn við sér og hafa eflaust talið að konungur væri að falla frá hugmynd- inni. Sex dögum síðar sendu 37 kaup- menn, flestir vanir Islandsversluninni, verslunarráðinu eftirfarandi yfirlýsingu:45 ... saa kand vii nu icke underlade at give dennem til kiende, at vi ingen- lunde ere tvungne til at træde udi Compagnie, mens der om udi alle maader med hin anden ere foreenede, og næst Guds hiælp agte her efter handelen ved et sluttet Compagnie fortsette og heele landet reendeligen og vel at forsiune, ... vore höygunstige Herrer vilde forhielpe Compagniet til Hans Kongl. Maj. allernaadigst Con- firmation paa de hid ind til hafte Oct- royer, og at det maatte nyde beseilingen paa IiBland for den afgift, som der af hid ind til aarlig er bleven given ... Kaupmönnunum leist því vel á það skipulag sem verslunarráðið hafði hannað fýrir félagsverslunina en töldu samt nauð- synlegt að félagið fengi þann afslátt af af- gjöldunum sem veittur hafði verið síð- ustu ár Páll Vídalín skrifaði nokkurs konar sjálfsævisögu í annálsformi á árunum 1700 til 1709.1 henni er ekki getið um hvernig þeir félagar hafi sinnt þeim hluta nefndar- starfa sem snéri að verslunarmálinu fýrr en kemur frant á sumar árið 1705. I mai óskaði konungur eftir úttekt þeirra Páls og Arna á umdæmunum en hefur væntan- lega álitið í ljósi breyttrar stöðu i verslun- armálinu að ekki væru tök á að bíða leng- ur. Erindrekunum virðist hafa verið nokkuð brugðið við þessa skipun:46 En af því þeir sáu sér ómögulegt að skrifa á svo naumum tíma fullkomna relation um svo merkilegt efni, er mik- ið á reið, tóku þeir það til ráðs að þá þeim hafði samankomið að compagnie væri landinu skaðlegt en sundurdeild höndlan hagkvæmari skyldi secreterinn sigla til að relatera þetta utanlands en Páll lögmaður framhalda commissions verkinu hér á landi. Þegar Arni Magnússon kom til Kaup- mannahafnar í septembermánuði árið 1705 hafði orðið nokkur breyting á stöðunni í verslunar- deilunni. Valdahlut- follin voru þá mun óhagstæðari tilraun- um hans til að bæla niður hugmyndir um félagsverslun, en þau höfðu verið fjór- um árum áður, er JónVídalín og félagar báðu hann um að kæfa tillögur Lárusar Gottrúps í fæðingu. Arni var greinilega var um sig og í bréfi til konungs 8. desember 1705 bað hann Friðrik fjórða um vernd. Hann taldi enn fremur að Múller amt- maður hefði ekki gert neina tilraun til að lýsa ókostum félagsverslunar fýrir verslun- arráðinu og hann væri sem fýrr eingöngu háður hagsmunum kaupmanna. Arni bað konung um að geyma allar ákvarðanir þar sem greinargerðar hans væri að vænta.47 Kúvending í Kaupmannahöfn Strax á fýrstu dögum nýs árs gerði Arni Magnússon atlögu að félagsverslunar- mönnum. Hann hóf mál sitt á að hrekja rök kaupmanna og benti í fýrsta lagi á að ekki væri óeðlilegt að allar hafhir væru jafn ábatasamar. Hann skildi ekki kvartanir kaupmanna yfir sláturhöfnum, af hveiju væru þeir yf- irhöfuð að bjóða í þær ef gróðinn væri enginn? Arni við- urkenndi að á Norðurlandi væru nokkrar slæmar slát- urhafnir en þær mætti auðveldlega sameina útgerðarhöfnum, til þess þyrfti ekkert felag.Varðandi sparnað á tryggingafé taldi Árni að augljóslega fýlgdi slíkt rekstr- arhagræði stóru félagi. En hann bað kon- ung unt að láta ekki 2-3000 ríkisdali hafa áhrif á skoðun sína og valda almenningi á Islandi óhagræði.4* Hann sagðist ekki vita til þess að kaup- menn hefðu hingað til verið duglegir við að veita Islendingum hjálp í neyð. Þar sem allir af þeim 31 kaupmanni,4'' sem skrifað höfðu undir stofnun félagsverslun- ar, höfðu áður tekið þátt í íslandsverslun- inni, væri ekki breytinga að vænta. Árni taldi hæpið að konungur gæti haft stöðugri tekjur af afgjöldum, allt byggðist á fiskveiðum og aflinn væri alltaf að bregðast. Ekki gat hann lesið úr tillögum kaupmanna að í þeim fælist algjört versl- unarfrelsi fýrir íslendinga. Landsntönnum væri hins vegar gert skylt að versla við næsta kaupmann en að slíkum breyting- um á umdæmunum hafi hann og Páll verið að vinna undanfarin ár. I umdæma- versluninni fælist líka ákveðið öryggi. Siglt væri til allra hafna hringinn í kring- um landið. Kaupmenn vissu nokkurn veginn hvað þeir ættu von á mörgum viðskiptavinum, hefðu nægilega mikið af vörum til að selja og nóg pláss á skipi til að taka við afurðum landsmanna. í félags- verslun myndu kaupmenn hætta að stunda lánsviðskipti þar sem þeir gætu ekki verið öruggir um að viðskiptavinur- inn kæmi aftur til þeirra.5" Árni skildi ekki hvernig félagsverslun ætti að geta aukið umfang verslunarinnar. Allt það sem Islendingar öfluðu og frant- leiddu umfram brýnustu nauðsynjar væri nú þegar flutt úr landi, þeir hefðu hrein- lega úr of litlu að spila. Engin aðstaða væri fýrir hendi í landinu til að efla hand- verk og taka við og hýsa erlent verkafólk. Nær lagi væri að senda unga drengi til iðnnáms í Danmörku og gætu þeir svo miðlað afþekkingu sinni við heimkom- una. Hann sá heldur ekki að félagið gæti einna best komið fótum undir hval- veiðar og þilskipa— útgerð á Islandi. Það gæti hins vegar stuðlað að einokun á því sviði rétt eins og reynslan af fýrri félagsverslun hafi sýnt þegar verði á lýsi var haldið háu. Múller amtmanni væri ekki stætt á að benda á enska félagsverslun sem dæmi um hentugleika þessa kerfis. Velgengni þess byggðist einkum á að arðræna fafróðar og Qarlægar þjóðir.51 Eftir að hafa hrakið röksemdafærslu dönsku kaupmannanna og Múllers amt- manns klykkti Árni út með þvi að benda „Árni var greinilega var um sig og í bréfi til konungs 8. desember 1705 bað hann Friðrik fjórða um vernd." „Árni skildi ekki hvernig félagsverslun ætti að geta aukið umfang verslunarinnar. Allt það sem íslendingar öfl- uðu og framleiddu umfram brýnustu nauðsynjar væri nú þegar flutt úr landi ..." 52 SAGNIR
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118
Síða 119
Síða 120
Síða 121
Síða 122
Síða 123
Síða 124
Síða 125
Síða 126
Síða 127
Síða 128
Síða 129
Síða 130
Síða 131
Síða 132

x

Sagnir

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.