Sagnir - 01.06.1997, Page 54

Sagnir - 01.06.1997, Page 54
við hugmyndina um félagsverslun án þess að algjör eining hafi náðst í stéttinni. Svo fór að konungur lét undan þrýstingnum og 15. maí 1705 gaf hann út tilkynningu um stofnun félagsverslunar. Þar lýsti hann eftir tillögum og þátttakendum til að hægt væri að stofna slíkt félag sem allra fýrst og myndi það njóta verndar og sam- þykkis krúnunnar. Allt stefndi í að um- dæmaverslun yrði afnumin undir lok árs- ins 1705.44 Þann 24. nóvember gaf kon- ungur óvænt út tilskipun þess efnis að hann myndi ekki þvinga kaupmenn til að taka saman höndum. Þá tóku rnenn við sér og hafa eflaust talið að konungur væri að falla frá hugmynd- inni. Sex dögum síðar sendu 37 kaup- menn, flestir vanir Islandsversluninni, verslunarráðinu eftirfarandi yfirlýsingu:45 ... saa kand vii nu icke underlade at give dennem til kiende, at vi ingen- lunde ere tvungne til at træde udi Compagnie, mens der om udi alle maader med hin anden ere foreenede, og næst Guds hiælp agte her efter handelen ved et sluttet Compagnie fortsette og heele landet reendeligen og vel at forsiune, ... vore höygunstige Herrer vilde forhielpe Compagniet til Hans Kongl. Maj. allernaadigst Con- firmation paa de hid ind til hafte Oct- royer, og at det maatte nyde beseilingen paa IiBland for den afgift, som der af hid ind til aarlig er bleven given ... Kaupmönnunum leist því vel á það skipulag sem verslunarráðið hafði hannað fýrir félagsverslunina en töldu samt nauð- synlegt að félagið fengi þann afslátt af af- gjöldunum sem veittur hafði verið síð- ustu ár Páll Vídalín skrifaði nokkurs konar sjálfsævisögu í annálsformi á árunum 1700 til 1709.1 henni er ekki getið um hvernig þeir félagar hafi sinnt þeim hluta nefndar- starfa sem snéri að verslunarmálinu fýrr en kemur frant á sumar árið 1705. I mai óskaði konungur eftir úttekt þeirra Páls og Arna á umdæmunum en hefur væntan- lega álitið í ljósi breyttrar stöðu i verslun- armálinu að ekki væru tök á að bíða leng- ur. Erindrekunum virðist hafa verið nokkuð brugðið við þessa skipun:46 En af því þeir sáu sér ómögulegt að skrifa á svo naumum tíma fullkomna relation um svo merkilegt efni, er mik- ið á reið, tóku þeir það til ráðs að þá þeim hafði samankomið að compagnie væri landinu skaðlegt en sundurdeild höndlan hagkvæmari skyldi secreterinn sigla til að relatera þetta utanlands en Páll lögmaður framhalda commissions verkinu hér á landi. Þegar Arni Magnússon kom til Kaup- mannahafnar í septembermánuði árið 1705 hafði orðið nokkur breyting á stöðunni í verslunar- deilunni. Valdahlut- follin voru þá mun óhagstæðari tilraun- um hans til að bæla niður hugmyndir um félagsverslun, en þau höfðu verið fjór- um árum áður, er JónVídalín og félagar báðu hann um að kæfa tillögur Lárusar Gottrúps í fæðingu. Arni var greinilega var um sig og í bréfi til konungs 8. desember 1705 bað hann Friðrik fjórða um vernd. Hann taldi enn fremur að Múller amt- maður hefði ekki gert neina tilraun til að lýsa ókostum félagsverslunar fýrir verslun- arráðinu og hann væri sem fýrr eingöngu háður hagsmunum kaupmanna. Arni bað konung um að geyma allar ákvarðanir þar sem greinargerðar hans væri að vænta.47 Kúvending í Kaupmannahöfn Strax á fýrstu dögum nýs árs gerði Arni Magnússon atlögu að félagsverslunar- mönnum. Hann hóf mál sitt á að hrekja rök kaupmanna og benti í fýrsta lagi á að ekki væri óeðlilegt að allar hafhir væru jafn ábatasamar. Hann skildi ekki kvartanir kaupmanna yfir sláturhöfnum, af hveiju væru þeir yf- irhöfuð að bjóða í þær ef gróðinn væri enginn? Arni við- urkenndi að á Norðurlandi væru nokkrar slæmar slát- urhafnir en þær mætti auðveldlega sameina útgerðarhöfnum, til þess þyrfti ekkert felag.Varðandi sparnað á tryggingafé taldi Árni að augljóslega fýlgdi slíkt rekstr- arhagræði stóru félagi. En hann bað kon- ung unt að láta ekki 2-3000 ríkisdali hafa áhrif á skoðun sína og valda almenningi á Islandi óhagræði.4* Hann sagðist ekki vita til þess að kaup- menn hefðu hingað til verið duglegir við að veita Islendingum hjálp í neyð. Þar sem allir af þeim 31 kaupmanni,4'' sem skrifað höfðu undir stofnun félagsverslun- ar, höfðu áður tekið þátt í íslandsverslun- inni, væri ekki breytinga að vænta. Árni taldi hæpið að konungur gæti haft stöðugri tekjur af afgjöldum, allt byggðist á fiskveiðum og aflinn væri alltaf að bregðast. Ekki gat hann lesið úr tillögum kaupmanna að í þeim fælist algjört versl- unarfrelsi fýrir íslendinga. Landsntönnum væri hins vegar gert skylt að versla við næsta kaupmann en að slíkum breyting- um á umdæmunum hafi hann og Páll verið að vinna undanfarin ár. I umdæma- versluninni fælist líka ákveðið öryggi. Siglt væri til allra hafna hringinn í kring- um landið. Kaupmenn vissu nokkurn veginn hvað þeir ættu von á mörgum viðskiptavinum, hefðu nægilega mikið af vörum til að selja og nóg pláss á skipi til að taka við afurðum landsmanna. í félags- verslun myndu kaupmenn hætta að stunda lánsviðskipti þar sem þeir gætu ekki verið öruggir um að viðskiptavinur- inn kæmi aftur til þeirra.5" Árni skildi ekki hvernig félagsverslun ætti að geta aukið umfang verslunarinnar. Allt það sem Islendingar öfluðu og frant- leiddu umfram brýnustu nauðsynjar væri nú þegar flutt úr landi, þeir hefðu hrein- lega úr of litlu að spila. Engin aðstaða væri fýrir hendi í landinu til að efla hand- verk og taka við og hýsa erlent verkafólk. Nær lagi væri að senda unga drengi til iðnnáms í Danmörku og gætu þeir svo miðlað afþekkingu sinni við heimkom- una. Hann sá heldur ekki að félagið gæti einna best komið fótum undir hval- veiðar og þilskipa— útgerð á Islandi. Það gæti hins vegar stuðlað að einokun á því sviði rétt eins og reynslan af fýrri félagsverslun hafi sýnt þegar verði á lýsi var haldið háu. Múller amtmanni væri ekki stætt á að benda á enska félagsverslun sem dæmi um hentugleika þessa kerfis. Velgengni þess byggðist einkum á að arðræna fafróðar og Qarlægar þjóðir.51 Eftir að hafa hrakið röksemdafærslu dönsku kaupmannanna og Múllers amt- manns klykkti Árni út með þvi að benda „Árni var greinilega var um sig og í bréfi til konungs 8. desember 1705 bað hann Friðrik fjórða um vernd." „Árni skildi ekki hvernig félagsverslun ætti að geta aukið umfang verslunarinnar. Allt það sem íslendingar öfl- uðu og framleiddu umfram brýnustu nauðsynjar væri nú þegar flutt úr landi ..." 52 SAGNIR
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116
Page 117
Page 118
Page 119
Page 120
Page 121
Page 122
Page 123
Page 124
Page 125
Page 126
Page 127
Page 128
Page 129
Page 130
Page 131
Page 132

x

Sagnir

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.