Sagnir - 01.06.1997, Blaðsíða 46

reynda eða heimilda um fortíðina. f>ví er
nauðsynlegt að fá nemendur til að setja
staðreyndir úr fortíðinni í samhengi við
aðrar staðreyndir og fá þær til að mynda
rökrænt samhengi. A þann hátt verður
nemandinn meðvitaður um að það er
undir honum komið að gera fortíðina
skiljanlega. Hann túlkar atburði úr fortíð-
inni út frá sínum eigin forsendum og
kemst því ekki hjá að þroska söguvitund
sína.
Hæfileiki manna til að beita túlkunum
er vissulega misjafn og sumir kunna ef til
vill að halda því fram að ómögulegt sé að
fá börn og unglinga til að beita sagn-
fræðilegum túlkunum. Þannig hélt
þroskasálfræðingurinn Jean Piaget því
fram að börn, upp
að 12—15 ára aldri,
væru ófær um að
tileinka sér óhlut-
stæða rökhugsun.
Þau væru ekki fær
um að mynda eða
skapa ný merking-
arsambönd og beita
sagnfræðilegum
túlkunum.32 A und-
anförnum árum
hafa margir orðið
til að andmæla
kenningum Piag-
et.33 Einn þeirra er
Dennis Shemilt.
Hann hefur haldið því fram að með þvi
að stuðla að persónulegri nálgun einstakl-
ingsins við fortíðarveruleikann sé hægt að
fá börn og unglinga til að tileinka sér
ákveðinn fróðleik um fortíðina og beita
einfoldum sagnfræðilegum túlkunum.34
Arangursríkustu aðferðina til að stuðla að
þroska söguvitundar hjá börnum tel ég
vera þá að gera þeim grein fyrir þvi
hvernig viðhorf þeirra sjálfra mótar skiln-
ing þeirra á fortíðinni.
Túlkun er ekki alltaf meðvitað eða
flókið fyrirbæri. Menn eru sífellt að beita
túlkunum þegar þeir skipuleggja líf sitt.
Einstaklingurinn hugsar til baka og hann
hugsar fram á veg í þeim tilgangi að átta
sig eða staðsetja i heiminum og til að
skilja sjálfan sig og aðra. I þeim tilgangi
beitir hann túlkunum. Túlkunum sem
oftar en ekki eiga sér
stað í frásögnum.
Hann er sífellt að
búa til frásagnir um
líf sitt í þeim tilgangi
að staðsetja sig í því
og skilja framvindu
þess.35 I grein sem
birtist í Tímariti Máls
og menningar árið
1989 segir Páll
Skúlason meðal
annars: „Við höfum
vissulega ekki fast
land undir fótunum
heldur óviss gildi og
ólgandi atburðarásir,
senr við kunnurn aldrei fyllilega skil á,
heldur verðum sífellt að rekja í sögum til
að reyna að finna sjálf okkur, öðlast örlitla
meðvitund um raunverulegt hlutskipti
okkar, hvernig okkur er varpað inn í
þennan furðuheim sem við byggjum."31'
Frásögnin er einskonar greinargerð fyr-
ir tilveru mannsins í tíma. Sá eiginleiki
mannsins að skynja lif sitt í hlutstæðu eða
óhlutstæðu timaferli og upplifa sjálfan sig
í frásögn er það sem gerir hann að sögu-
legri veru.37 Allt frá barnæsku leitast ein-
staklingurinn við að koma skipulagi á líf
sitt með því að upplifa sjálfan sig sem
hluta af einhveiju ferli sem hefur upphaf,
rniðju og endi.3* Þess vegna er hægt að
segja að barnið eigi sér sögulega vitund.
Þessi sögulega vitund takmarkast í fýrstu
við einstaklinginn sjálfan en færir út
landamæri sín að því marki sem einstakl-
ingurinn lærir að sjá sjálfan sig sem hluta
af stærri heild. Þar sem manninum er
eðlilegt að styrkja sjálfsvitund sína með
því að upplifa líf sitt í frásögnum er hon-
um ekkert eðlilegra en að styrkja söguvit-
und sína með því að setja eigin reynslu-
heim í samhengi við þá vitneskju sem
hann tileinkar sér um fortíðina. Þannig
nálgast hann fortíðina á sinn einstaklings-
bundna hátt. Um leið styrkist söguvitund
hans og jafnframt dýpkar skilningur hans
á því sambandi fortíðar og nútíðar sem
sagan leitast við að skýra.
Þegar einstaklingurinn hefhr fengið til-
fmningu fýrir því hvernig fortíðin gengur
inn í nútíðina og samlagast henni verður
hann fær um að skynja fortíðina sem óaf-
markaða heild. Þegar hann tileinkar sér
fróðleik um fortíðina beit-
ir hann túlkunum á með-
vitaðan hátt og leitast
þannig við að sjá rökræn
tengsl milli atburða, skilja
orsakir þeirra og afleiðing-
ar, ekki aðeins fýrir fortíð-
ina heldur einnig fýrir nú-
tíðina. Einstaklingur með
þroskaða söguvitund
skynjar fortíðina ekki sem
framandi land heldur sem
hluta af eigin veruleika.
Þannig stuðlar þroski
söguvitundarinnar að því
að einstaklingurinn skynji
fortíð, nútíð og framtíð
sem sögulega heild. Með
því að setja sitt eigið líf í
samhengi við þessa heild
öðlast hann aukinn skiln-
ing á sjálfum sér og þeirri
furðuveröld sem honum
hefur verið varpað inn í.
Frá tökum á kvikmyndinni Bíódagar í Islensku iþerunni sumarið 1993. Krakkar lesa teiknimyndasögur í bíó að sið þcss tíma sem
kvikmyndin gerist á.
„Einstaklingur með
þroskaða söguvitund skynj-
arfortíðina ekki sem fram-
andi land heldur sem hluta
af eigin veruleika. Þannig
stuðlar þroski söguvitund-
arinnar að því að einstakl-
ingurinn skynji fortíð, nútíð
og framtíð sem sögulega
heild."
44 SAGNIR