Sagnir - 01.06.1997, Blaðsíða 42

sjálfum sér sem hluta af stærri heild sem
verður til í ákveðinni tímaframvindu.
Söguvitund er með öðrum orðum hugs-
un mannsins um tilveru sína sem hluta af
heiminum í tíma og rúmi. Afþví leiðir að
söguvitund hvers einstaklings hefur mjög
mótandi áhrif á sjálfsvitund hans. „Eg er
bara ég og er alltaf með árunum að kom-
ast að því hver ég er.“ Þessi einlægu orð
skrifaði fjórtán ára nemandi minn sem
svar við spurningunni um hvort hann
fengi eitthvað að vita um það í skólanum
hver hann væri og hvaðan hann kærni. I
þeim felst mikill sannleikur um einstakl-
ing sem vinnur úr áreiti umhverfis síns,
sem opnar fyrir honum nýjar víddir og
dýpkar sjálfsskilning hans. A þennan hátt
þroskar einstaklingurinn hugsun sína um
sjálfan sig og heiminn.
Hvers virði er sjálfstæð hugsun?
Allt sögunám byggir á þeirri meðvituðu
og ómeðvituðu söguvitund sem býr í
hverjum einstaklingi. Oll sögukennsla ætti
að sama skapi að leitast við að þroska
söguvitund. Því miður er það ekki alltaf
raunin.Til að einstaklingurinn geti þrosk-
að söguvitund sína verður hann að gera
sér grein fýrir því sambandi sem er milli
fortíðar og nútíðar og sagan leitast við að
varpa ljósi á. Hann verður að gera sér
grein fyrir afstæði sögunnar og fa tækifæri
til að þroska söguvitund sína með því að
beita persónubundnum nálgunum á við-
fangsefni fortíðarinnar.
Því miður gengur sögukennsla i
grunn- og menntaskólum alltof oft út á
að kenna börnum og unglingum sögu
eins og fortíðin sé allsherjar staðreynda-
safn um takmarkaða tímaframvindu sem
þurfi að læra utan af. Slík sögukennsla
gerir lítið til að ýta undir söguvitund ein-
staklingsins og sjálfsskilning hans. Þegar
verst lætur getur hún jafnvel unnið gegn
eðlilegum þroska söguvitundarinnar.4
Að kenna börn-
um að aðeins sé til
einn sannleikur um
sögulega atburði er
sama og að kenna
þeim að sögulega
atburði sé aðeins
hægt að skoða út
frá ákveðnu af-
mörkuðu sjónar-
horni. Þess háttar
sögukennsla miðar
að því að drepa
niður skapandi eig-
inleika vitundarinnar. Eiginleika sem eru
nauðsynlegir til að einstaklingurinn geti
tileinkað sér raunverulegan skilning á for-
tíðinni. Góð sögukennsla sem miðast
öðru fremur við að þroska söguvitund
nemenda, þjálfar þá í að sjá hluti út frá
fleiri en einu sjónarhorni og setja þá sí-
fellt í nýtt samhengi. Þegar sögukennsla
miðast við að gera nemendum grein fýrir
að sami hluturinn geti verið réttmætur
eða óréttmætur, eðlilegur eða óeðlilegur,
allt eftir því út frá hvaða forsendum hann
er skoðaður, miðar hún að því að þroska
vitund einstaklingsins.5 Að innræta börn-
um að aðeins sé til einn sannleikur um
fortíðina er i raun sama og að segja þeim
að ein skoðun sé réttari en önnur án þess
að útskýra hvers vegna. Með slíkri
kennslu er verið að ala á fordómum og
bijóta niður sjálfstæða hugsun. Það stríðir
gegn siðferðishlutverki raunverulegs
sögunáms.
Raunverulegt
sögunám, þ.e. nám
sem þroskar sögu-
vitund einstaklings,
stuðlar að því að
fólk sjái skoðanir og
gildismat sjálfs síns
og annarra í gagn-
rýnu ljósi. Með því
að kynnast sjónar-
miðum og viðhorf-
um annarra verður
fólk meðvitaðra um
eigin skoðanir og eigið gildismat. Þess
vegna ætti sögunám að gefa sjálfsskilningi
nemandans aukna meðvitund og um leið
að kenna honum að bera virðingu fyrir
skoðunum annarra.'1 Þýski sagnfræðingur-
inn Jörn Rúsen útskýrði raunverulega
sögulega menntun sem eitthvað sem
leiddi „frá ófrelsi undir harð-
stjórn fýrirfram gefinna sjónar-
miða og lífsskoðunar til frelsis
til að hugsa um og velja sér
sjónarmið."7
Til að ungiingur sé fær um að
þroska sjálfsþekkingu sína á
meðvitaðan hátt verður hann að
gera sér grein fýrir þeim þáttum
í umhverfi sínu sem hafa mót-
andi áhrif á hann. Þegar hann
veltir þessum samfélagsþáttum
fýrir sér og reynir að skilja við-
horf sín og hegðun i samræmi
við þá er hann ekki aðeins að
dýpka skilning sinn á sjálfúm sér
heldur einnig á því hvernig aðrir
menn, sem lifa í öðrum menn-
ingarsamfelögum, skynja veröld-
ina og einstaka hluta hennar.
Hann er með öðrunt orðum að
auka hæfileika sinn til að skilja
sjónarmið annarra og það sem
býr að baki hegðun annarra.Til
að geta skilið önnur samfélög
þurfa nemendur að temja sér að skoða eigin
viðhorf og gildismat í gagnrýnu ljósi. Aðeins
með því að þekkja eigin forsendur geta þeir
skilið þær forsendur sem aðrir gefa sér.
Ungir lcikamr taka sér Itlé frá tSkum á kvikmyndinni Bíódagar, sumarið 1993. ViðgcrS kvikmynda um lídna tíð er mikilvægt
að skoða hlutina i'ttfrá sjónarhorni þess tíma sem þœr eiga að gerast á.
„Að kenna börnum að að-
eins sé til einn sannleikur
um sögulega atburði er
sama og að kenna þeim að
sögulega atburði sé aðeins
hægt að skoða út frá
ákveðnu afmörkuðu sjónar-
horni."
40 SAGNIR