Sagnir - 01.06.2007, Page 37

Varaskeifur, stuðpúðar eða brú milli framboðs og eftirspumar
Ónefndur Indverji við vinnu hjá Skýrsluvélum ríkisins (Skýrr) 1979.
Af þessu má sjá að stjómvöld vom ekki tilbúin til að opna íslenskan
vinnumarkað fyrir útlendingum ffekar en ákvæði alþjóðasamninga
kröfðust. Sú hafði einnig verið raunin þegar ísland gekkst undir
Norðurlandasamning um norrænan vinnumarkað. í kjölfar Samningsins
um Evrópska efhahagssvæðið gengu í gildi ný lög um atvinnuréttindi
útlendinga þann 21. desember 1994 sem vom seinustu lög þess efnis á
20. öld.
Lagabreytingar 1994 í kjölfar EES-
samningsins
Fmmvarp til laga um atvinnuréttindi útlendinga var niðurstaða nefndar
sem skipuð var 9. nóvember 1993 til að endurskoða lög sama efnis frá
1982 sér í lagi með tilliti til samningsins um Evrópska efnahagssvæðið.51
í nefndinni áttu sæti fúlltrúar fjögurra hagsmunaaðila, ASI, VSI,
félagsmálaráðuneytisins og Útlendingaeftirlitsins. Sem fyrr átti enginn
fúlltrúi innflytjenda á íslandi sæti í nefndinni enda virðist frumvarpið
að mestu miðað við að laga atvinnulöggjöfina að ákvæðum samningsins
um Evrópska efnahagssvæðið og að gæta hagsmuna Islendinga á
innlenda vinnumarkaðnum svo frekast sem kostur væri innan ramma
samningsins.
Sú umfjöllun sem hér fer á eftir tekur í reynd aðeins til ríkisborgara
þeirra landa sem ekki eru aðilar að samningnum um Evrópska
efhahagssvæðið því í 13. grein laganna stóð að ekki þyrfti að sækja
um atvinnuleyfi fyrir ríkisborgara samningslandanna væru þeir með
dvalarleyfi eða hefðu afhent yfirvöldum norrænt flutningsvottorð.52
Lögin frá 1994 byggðu á fyrri lögum um atvinnuréttindi útlendinga,
frá 1951 og 1982. Þau fólu þó í sér umtalsverðar breytingar, til dæmis
á ákvæðum um tímabundin atvinnuleyfi. Sömu ströngu skilyrðin voru
enn til staðar en helstu nýmælin voru þau að framlengja mátti leyfið
til tveggja ára.53 Þó er óvíst hversu hagkvæm þessi nýjung var fyrir
launþegann eða vinnuveitandann. Vissulega hefúr verið hagræðing í
að fá að halda vinnu eða starfsmanni til tveggja ára í stað eins árs þar
sem enn valt á atvinnuástandinu í landinu hvort atvinnuleyfi fengist
framlengt. Hins vegar hefúr tveggja ára samningur varla verið æskilegur
ef launþeginn eða atvinnurekandinn voru ósáttir. Rannveig Þórisdóttir,
Sigurlaug Hrund Svavarsdóttir og Jón Gunnar Bemburg hafa nefnt dæmi
þess í rannsókn sinni að útlendingar hafi sætt sig við slæma framkomu
atvinnurekenda þar til þeir öðluðust óbundið atvinnuleyfi, sem var
nýmæli i lögunum frá 1994, vegna þess að þeir misstu atvinnuleyfið
segðu þeir upp.54 Má leiða líkur að því að óþægilegar aðstæður hafi
skapast á vinnustöðum vegna laganna því samkvæmt munnlegum
upplýsingum frá skrifstofu Vinnumálastofnunar er mjög sjaldgæft að
útlendingur yfirgefi vinnu sína áður en atvinnuleyfi hans rennur út.55
Mikilvægustu nýmæli laganna frá 1994 em að finna í kaflanum um
óbundin eða sjálfstæð atvinnuleyfi því þar var í fyrsta sinn ákveðið
að hinn almenni erlendi launþegi gæti öðlast slíkt leyfi eftir þriggja
ára lögheimilisvist á íslandi. Handhafar slíks leyfis gátu ráðið sig til
starfa á sömu forsendum og íslendingar. Þó þurftu þeir að hafa öðlast
búsetuleyfi56 og hafa áður verið á tímabundnu atvinnuleyfi.57 Einnig
fylgdi sá böggull skammrifi að óbundnu atvinnuleyfin mátti afturkalla
,,[e]f ástæða þykir.“58 Afturköllunarheimildin var því mjög víð og mátti
beita henni að geðþótta þar sem lög og reglugerðir kváðu hvergi á um
forsendur fyrir affurköllun. í 16. grein laganna ffá 1994 var jafnframt
heimild sem hafði verið í lögunum frá 1951, um að atvinnuleyfi mætti
afturkalla við lagabrot eða breytingu á framboði og effirspum eftir
vinnuafli.59 I ljósi þessa verður að teljast undarlegt að hvergi kemur
fram hvers vegna sérstaklega sé kveðið á um að afturkalla megi
sjálfstæð atvinnuleyfi án nokkurra lögbundinna ástæðna. Ef til vill
voru stjómvöld ekki jafnreiðubúin til að auka frelsi erlendra launþega
á íslenskum vinnumarkaði og ákvæði laganna gefa til kynna fyrst svo
opið afturköllunarákvæði var sett í lögin.
Sagnir - 33