Sagnir - 01.06.2007, Side 62

Kynleiðréttingar á Islandi
Einnig er stuðst við lagagreinar um ófrjósemisaðgerðir en eins og
fram hefur komið þarf einstaklingur, sem hyggst leiðrétta kyn, að
undirrita eyðublöð sem heimila bæði ófrjósemisaðgerð og afkynjun. I
lögum um ófrjósemisaðgerðir stendur:
17. gr. Ófrjósemisaðgerð er samkvæmt lögum þessum,
þegar sáðgöngum karla eða eggvegum kvenna er lokað
og þannig komið í veg fyrir, að viðkomandi auki kyn sitt.
18. gr. Ófrjósemisaðgerð er heimil samkvæmt þessum
lögum:
I. Að ósk viðkomandi, ef hún/hann, sem er fullra 25
ára, óskar eindregið og að vel íhuguðu máli eftir því að
komið verði í veg fyrir að hún/hann auki kyn sitt, og ef
engar læknisfræðilegar ástæður eru til staðar, sem mæli
gegn aðgerð.
II. Sé viðkomandi ekki fullra 25 ára:
1. Ef ætla má að heilsu konu sé hætta búin af
meðgöngu og fæðingu.
2. Ef fæðing og forsjá bama yrði of mikið álag fyrir
hana/hann með hliðsjón af lífskjörum fjölskyldunnar og
af öðmm ástæðum.
3. Ef sjúkdómur, líkamlegur eða geðrænn, dregur
alvarlega úr getu hennar/hans til að annast og ala upp
böm.
4. Þegar ætla má að bam viðkomandi eigi á
hættu að fæðast vanskapað eða haldið alvarlegum
sjúkdómi, vegna erfða eða sköddunar á fósturstigi.
19. gr. Ófrjósemisaðgerð er heimil skv. 18. gr. I. ef fyrir
liggur umsókn viðkomandi, undirrituð, sbr. 20. gr., á þar
til gerðum eyðublöðum, sem landlæknir annast útgáfu
á.64
Enn og aftur er verið að notast við lagaákvæði sem eiga ekki við
transsexúalisma og vom ekki samin með hann í huga.
Breyting á nafni
í 5. gr. II. kafla laganna um mannanöfn frá árinu 1996 kemur ffam að
„Stúlku skal gefa kvenmannsnafn og dreng skal gefa karlmannsnafn.“65
Þetta ákvæði verður til þess að þær manneskjur, sem gengið hafa í
gegnum kynleiðréttingu, fá tafarlaust nafnabreytingu. Mins vegar kemur
hvergi fram í lögum að þetta ákvæði eigi við kynleiðréttingu né er gert
ráð fyrir henni. Engin lög hafa verið samin fyrir þann hóp fólks sem
leiðréttir kyn og verður því að notast við núverandi lög, hvort sem þau
henta eða ekki.
Til að fá nafnabreytingu þarf vinnuhópur lækna, sem sér um
kynleiðréttinguna, að senda bréf þess efnis að viðkomandi einstaklingur
sé kominn í rétt kynhlutverk. Þar af leiðandi, þegar breyting hefur orðið
á kynfæmm, má breyta nafninu og gerist það samdægurs, en staðfesting
á kynleiðréttingu er forsenda nafnabreytingar og er þá gerð breyting á
kenninafh og eiginnafni.66
Engin lög eða reglur em í gildi um nafnabreytingu þeirra sem hyggjast
ganga í gegnum aðgerðina, né þá sem hugsanlega vilja nafnabreytingu
án aðgerðar. Það er ekki í boði hér á landi. Skýr lög eða reglur vantar
sem segja til um hvar mörkin liggja fyrir transsexúalista, þá hverjir
mega fá nafnabreytingu og á hvaða forsendum.
A íslandi hafa þeir tveir einstaklingar, sem gengið hafa í gegnum
kynleiðréttingu hér á landi, fengið nafnabreytingu í lok aðgerðar. Fyrir
utan þá hafa fjórir íslenskirríkisborgarar, sem farið hafa í gegnum aðgerð
erlendis, fengið nafnabreytingu. Þeir sem fara í gegnum ferlið erlendis
(hvemig sem því er háttað) þurfa að senda gögn til Hagstofunnar til
að staðfesta leiðréttingu á kyni. Að því loknu fá þeir nafnabreytingu
viðurkennda á Islandi. 1 heildina em því sex einstaklingar sem hafa
leiðrétt kyn sitt og fengið síðan nafnabreytingu hér á landi. Líklegt er
þó að einhverjir, sem em af íslensku bergi brotnir, hafi gengið í gegnum
kynleiðréttingu erlendis og hafa sumir breytt um ríkisfang. Þar af
leiðandi hafa þeir ekki þurft nafnabreytingu á Islandi, og má því áætla
að fleiri en sex Islendingar hafi leiðrétt kyn sitt með aðgerð.67
Niðurlag
Annað slagið kemur upp umræða um kynleiðréttingu (kynskipti) hér á
landi. Nýjasta dæmið um þetta er þátturinn Örlagadagurinn sem sýndur
var á sjónvarpsstöðinni NFS 13. ágúst 2006, þar sem Anna Jonna
Armannsdóttir talaði um kynleiðréttingu sína. Fyrir utan einstök viðtöl
er lítið rætt um þetta mál opinberlega á Islandi.
Þegar litið er á transgenderfræðin í Bandaríkjunum sést hversu langt
á eftir Island er. Hér em kennd Hinseginfræði við Háskóla Islands, sem
koma lítillega inn á transgenderfræði, en annars er umræðan og þróunin
lítil. Vinnuhópur lækna starfar með nokkurri leynd, kynleiðrétting er
hvergi skráð sem slík, og á meðan ríkið lokar augum sínum og eyrum
helst ástandið óbreytt.
Frásögn um ritgerð þessa hefur oftar en ekki leitt til umræðna og
em flestir áhugasamir um efni hennar. Margir þekkja til Önnu K.
Kristjánsdóttur, sem á sínum tíma var mjög opin og hugrökk með
umræðu um kynleiðréttingu sína. Þetta tilfelli er aftur á móti hið eina
sem flestir vita um stöðu málsins á Islandi. Fáir vita að aðgerðir em
framkvæmdar hér á landi og ennþá færri vita að vinnuhópur lækna sé
til. Fólk virðist hvorki skilja né samþykkja að sumir einstaklingar vilji
lifa í réttu kynhlutverki og fá nafnabreytingu, án þess að gangast undir
kynleiðréttingaraðgerð. Annað fólk virðist hafa gaman að því að geta
séð þegar kyn samsvarar ekki kyngervi og enn aðrir eiga erfitt með það
að nota „hún“ þegar talað er um transsexúal konu og öfugt. Umræða
þessi einkennist af mikilli fáfræði og á tímum virðingaleysi.
Það sem vantar hér á landi er opnari og upplýstari umræða um
kynleiðréttingu. Mikilvægast er þó að samþykkja lög á Alþingi til að
bæta og styrkja stöðu transsexúalista. Endurskoðun á vinnureglum
læknanefndar um málefni transsexúalista er þörf ásamt athugun á
ákvörðunarrétti einstaklinga um eigið kyn og kyngervi. Nauðsynlegt
er að endurskoða nafnalögin með tilliti til kynleiðréttinga og þess ferlis
sem er talið undanfari þess. Islendingar hafa státað sig af því að vera
frjálslynd þjóð sem tryggir jafnrétti þegnanna, þetta sést á löggjöf um
fæðingarorlof árið 2000 og svo lögum um málefni samkynhneigðra
árið 2006. Þegar kemur að transsexúalisma er ísland langt á eftir, við
höfum engin lög né reglur á meðan Svíþjóð hyggst endurbæta lög um
transsexúalisma sem eru nú orðin 30 ára gömul! Islendingar geta ekki
setið aðgerðalausir, hlutimir verða að breytast svo að þessi hópur fólks
njóti fullra mannréttinda og sé gefinn kostur á jafn heilbrigðu og góðu
lífi og þau sem era svo heppin að fæðast í réttu kynhlutverki.
Heimildir
1 Homby, A. S.: Oxford Advanced Learner ’s Dictionary of Current
English. Ritstj. Crowther, Jonathon. 5. útg. Oxford, 1995, bls. 1272.
2 „Transsexual“. Dictionary.com http://dictionarv.reference.com/
search?q=transsexual [Skoðað 13.09.2006]
3 Islensk orðabók. Þriðja útgáfa, aukin og endurbætt. A-L. Ritstj.
Mörður Ámason. 3. útg. Rvk., 2002,
bls. 846.
4 Mannréttindahópur ELSA-Island: Mannréttindadómstóll Evrópu:
Stefnumótandi áhrif á landsrétt! Þema: Dómar í málum einstaklinga
sem hafa skipt um kyn. Mannréttindastofa Islands. Rit nr. 5. Rvk.,
2000,
58 - Sagnir