Sagnir - 01.06.2007, Qupperneq 82

íslenzkar Gramóphón-plötur
Hcildarútgáfa á íslenskum 78 snúninga plötum 1910-1958.
Heimild: Trausti Jónsson og Olafur Þorsteinsson: Skráyfir íslenskar 78 snúninga plötur. Mai 2006.
Herhljómsveitir voru vinsælar og vel þekktar á fyrstu árum
hljómplötuútgáfu á Norðurlöndunum og víðar; þess vegna voru gerðar
fjölmargar upptökur með þeim. Þann 21. ágúst 1912 hljóðritaði
hljómsveit Konunglega suður-skánska fótgönguliðsins, undir naíhinu
Meissners Militár Orkester, íslenska þjóðsönginn. Meissner mun líklega
vera stjómandi hljómsveitarinnar. Skandinavisk Grammophon A/S (hér
eftir nefnt SG) í Kaupmannahöfn hefur líklega verið að huga að gerð
hljómplötu fyrir íslenskan markað um þetta leyti. Arið 1912 eða 1913
kom platan svo á markað en lagið sem var sett hinum megin á plötuna,
„Eldgamla ísafold" var væntanlega sótt í hljóðritunarsafh höfuðstöðva
Gramophone Co. í London, því hljóðritunin hafði verið gefin út á öðra
útgáfunúmeri undir nafhinu „God Save The King“ og var flutt af bresku
herhljómsveitinni, The Coldstream Guard Band, hljóðrituð 24. febrúar
1911.
Til að markaðssetja plötuna á Norðurlöndum og þá sérstaklega á
Islandi voru titlamir hafðir á íslensku og hljómsveitimar fengu svo
nafnið „Grammophon-Orkester, Kabenhavn."
Pétur Á. Jónsson og fyrsta íslenska
hljómplatan
Þann 23. ágúst 1910 tók Pétur Á. Jónsson upp fyrstu íslensku
hljómplötumar sem gefhar vom út. Þær vom teknar upp á vegum
Skandinavisk Grammophon A/S í Kaupmannahöfn. Þennan dag söng
Pétur inn á fjórar plötuhliðar sem bára upptökunúmerin 468ah, 469ah,
470ah og 471ah. Þijár af þessum upptökum vora gefhar út á grænum
plötumiða undir vöramerkinu Gramophone Concert Record í 282000
útgáfuflokki (,,seríu“) fyrirtækisins en fyrstu þrír tölustafimir, 282,
stóðu fyrir „male solo singing voice.“ Þrjár af þessum plötuhliðum,
sem fengið höfðu upptökunúmer, voru gefnar út og þær vora í réttri röð:
„Dalvísur," útgáfunúmer 282081, „Augun bláu,“ útgáfunúmer 282082
og „Gígjan" útgáfunúmer 282083. Ekki er vitað um efni plötunnar,
sem ekki var gefin út, en hún bar upptökunúmerið 469ah. Möguleiki er
að eitthvert laganna hafi verið tekið upp tvisvar og lakari upptakan sett
til hliðar, en að mati höfundar er líklegra að misheppnuðum upptökum
hafi verið fargað og þess vegna ekki gefið sérstakt upptökunúmer. Lögin
vora gefin út hvert á sinni plötunni, það sem kallaðist á ensku „single
sided record.“ Þá var ekki tekið upp á bakhlið plötunnar en þess í stað
var þar upphleypt mynd af englinum „The Writing Angel“ sem strikar
hljóðrákir með fjöður í hljómplötu og var vöramerki fyrirtækisins. Á
seinni áram hafa aðeins fundist tvö eintök af „Dalvísum" en engin af
hinum tveimur plötunum af þessari framgerð. Aftur á móti vora lögin
líklega gefin aftur út 1911 en þá vora
„Dalvísur“ og „Augun bláu“ sett
saman á plötu og „Gígjan" sett á móti
laginu „Þess bera menn sár“ sem Pétur
hafði hljóðritað í febrúar 1911. Það
ár var hætt að gefa út „single sided
records."
Karleric Liliedahl, fræðimaður og
bókarhöfundur, segir að fyrst hafi
verið farið að taka upp báðum megin
á plötur, „tvíplötur" („double sided
discs“), á Norðurlöndum árið 1908
og allar plötur þar sem aðeins var lag
öðram megin hafi verið horfnar af
útgáfulistum Gramophone Co. fyrir
árið 1910. Það getur ekki staðist þar
sem plötur Péturs vora teknar upp í
ágúst það ár og komu út annað hvort
í lok þess árs eða byrjun þess næsta.
Eftir því sem næst verður komist komu
plötumar ekki í sölu á Islandi fyrr en
snemma árs 1911 ef marka má eftirfarandi auglýsingu í ísafold í febrúar
það ár:
Islenzkar Gramóphón-plötur. Bókverzlun Isafoldar
hefir fengið allmiklar birgðir af hinum margþráðu
íslenzku gramóphónlögum, sem Pétur Jónsson hefir
sungið: Fífilbrekka gróin grand. Gígjan. Augun bláu.
Hver plata kostar 2 kr. Eftirspumin mikil. Því ráðlegast
að hraða kaupunum.
Allt bendir til þess að Gramophone Co. hafi bæði haft framkvæði að
og borið allan kostnað af upptökunum því öll dreifing var á þeirra
vegum. Þeir sem hugðu á verslun með þessar plötur hérlendis urðu að
panta þær í gegnum Kaupmannahöfn. Þarlendir smásalar höfðu einnig
þessar plötur á boðstólum. I Morgunblaðinu í nóvember 1913 má finna
auglýsingu ffá dönskum heildsala sem bar yfirskriftina: „Sala beint frá
stórbirgðunum,“ þar sem auglýst er mikið úrval af grammófónplötum á
íslensku og viðskiptavinir beðnir um að senda pantanir út.
Haustið 1911 fluttist Pétur Jónsson til Berlínar til að starfa við
óperasöng. Árið eftir söng hann inn [áj níu plötur, 18 lög, þar í borg
sem Skandinavisk Grammophon A/S i Kaupmannahöfh stóð fyrir, en
Gramophone Co. hafði einnig útibú í Berlín. Tvær af plötunum voru
teknarupp 16. april 1912 en hinar vora teknar upp 16. og 19. september.
Ætla má að eftirspum hafi verið mikil eftir plötum Péturs þar sem
fyrirtækið stóð fyrir svo umfangsmikilli útgáfu á söng hans.
Pétur var ánægður með viðskipti sín við Skandinavisk Grammophon
A/S. Höfundur hefur ekki undir höndum neinar heimildir sem gefa til
kynna að fyrirtækið hafi gert skriflega samninga um störf Péturs. Pétur
sjálfur minnist í ævisögu sinni á samning um 200 marka fyrirframgreiðslu
varðandi þær plötur sem gerðar vora í september 1912 en sá samningur
virðist hafa verið tilkominn vegna þess að Pétur var illa fyrir kallaður á
upptökudag og félaus. Pétur fékk upptökunum frestað um einn dag og
gat svo notað fyrirframgreiðsluna til nauðþurfta. „Grammófónninn var
því einskonar hvalreki á fjöra Péturs" segir ennfremur í ævisögu hans.
Heimskreppa og stríd, útgófuládeyðan
1933-1952
The economic devastation wrought by the Great
Depression would have been bad enough, but the
concurrent emergence of radio as the primary form of
78 - Sagnir