Sagnir - 01.06.2007, Qupperneq 87

Þjóðminjasafni Islands er œtlað að kveikja áhuga
á menningararfi Islendinga, ieiða til umræðu og
sköpunar með samkennd og viðsýni og að vera
vettvangur varðveislu, frœðslu, rannsókna og
skemmtunar.'
Þannig kemst Þjóðminjavörður að orði i inngangi leióarvísis að
grunnsýningunni og nefnir einnig að safnið varóveiti „fjöregg”
þjóðarinnar.2 Þó svo að þessiJjöreggssamliking kunni aó virðast dálítið
fornfáleg og ætti frekar heima í rœðu frá 1944, þá er flest annað sem
Þjóðminjavörður segir, ogþar með talin ofangreind klausa, ágœtlega
ígrundað. Sömuleiðis það sem sýningarstjóri leggur til i sama
leiðarvísi, þ.e. að sýningin „[felij í sér túlkun og endurmat samtímans
á íslandssögunni og um leið á þvi hver við erum. ”3 Þarna er líkast
verið að vísa til kenninga manna á borð við R. G. Collingn’ood um þaó
að sjálfsskoðun og sjálfsþekkingfarifram með þvi að skoða fortiðina,
að skilja hver við erum með þvi að skoða hvaðan við komum.4
Að velflestu leyti leysirgrunnsýninginþetta hlutverk sittmeð sóma,
þó svo að stœrðarhömlur geri það að verkum að ekki er hœgt að sýna
hvern einasta þátt íslandssögunnar, a.m.k. ekki með gripum.
Nú kann það e.t.v. að sýnast einkennilegt að svara spurningum Itér
i inngangi greinargerðar, en það er ekki markmið mitt að gera tteina
heildræna efnislega úttekt á grunnsýningunni (þó eitthvaó verði
imprað á því), lieldiir að taka fyrir tvo afar ólíka þœtti henttar, annar
tœknilegur en hinit kennsltifrœðilegur. Þar sem iindirritaóur er
gamall leikhústæknimaður til inargra ára, kemur tæknilegiþátturinn
fyrst.
Leiðandi Ijós
Leikhústengsl safna, sýninga og setra verða æ meira áberandi með
hverju árinu sem líður. Mönnum er ekki lengur talið það til tekna að
hrúga saman fomum gripum undir flúorperum, hvort sem gripimir
em í glerkössum eða ekki. Það þykir happadrýgra að hanna og
skapa heildarsýn á sýningarsvæðinu, gera sýninguna aðgengilega,
auðskiljanlega og reyna með ýmsum hætti að tengja safngesti við
fortíðina. Menntaðir leikmyndateiknarar hafa í seinni tíð þótt afar
heppilegir sýningarhönnuðir, því starf þeirra í leikhúsi, sjónvarpi og
kvikmyndum kallar á sterka heildræna hugsun á því sem fyrir augað
ber. Einnig hafa margir þeirra mjög þróaða rýmisgreind, sem þýðir að
þeir eiga auðvelt með að sjá fyrir sér hvemig koma megi leiktjöldum,
munum og fólki fyrir saman á einum stað, þannig að rýmið nýtist sem
best. í safni þarf einnig að hafa í huga eðlilegt fólksflæði, þannig að
teppur eða flöskuhálsar myndist ekki. í hópi leikmyndateiknara má
nefna fólk eins og Siguijón Jóhannsson, Þómnni Sigriði Þorgrímsdóttur
og Bjöm G. Bjömsson, en öll státa þau af áratuga reynslu í leikhúsum
og öðmm miðlum, og þær safnasýningar sem þau hafa komið nærri hafa
oftast talist mjög vel heppnaðar.5
Það sem þetta þau bera með sér inn í söfnin, fyrir utan það að geta
skipulagt rýmið, er að þeim tekst yfirleitt að skapa tilfinningatengsl, þá
annað hvort með hreinum leikmyndum (svo sem á Síldarminjasafhinu),
leikhljóðum eða lýsingu. Síðastnefnda atriðið, lýsingin, þykir einnig
heppileg í að skapa ákveðna „dramatíska” stemmningu á safni, svo og að
leiða sýningargestinn um innviði þess. Þetta er gert á Þjóðminjasafninu,
en á afar lágstemmdan hátt, þannig að gesturinn tekur vart eftir því.
Á annars glæsilegri sýningu þykir mér vont hve
salurinn er myrkvaður. Á ferð minni um neðri hæð
sýningarinnar fannst mér ég stöðugt þurfa að draga frá
gluggatjöldin. ... Kannski á það að vera hluti sjónrænna
áhrifa sýningarinnar að hafa salinn svona dimman - eins
konar tilvísun í hinar myrku miðaldir. Hin raunverulega
Ljós, skuggar og lítið fólk
Brjóstnælur, hliðarlýstar (sbr. skugga) þannig
að fínlegt handverkið sjáist sem best.
skýring liggur auðvitað í forvörsluskilyrðum
sýningargripanna.6
Bæði og. Ég tel að þama era hönnuðir ekki bara að huga að því að
halda sterku ljósi frá gripunum, heldur er ljósið notað til stýringar.
Grannsýningin á neðri hæðinni er skipt upp í afmörkuð svæði eða bása,
í eiginlegri tímaröð frá um 870 til 1600. Hvert svæði hefur afmarkaða
lýsingu, en nokkuð skuggsýnt á milli þeirra, þannig að gestimir era
leiddir frá ljóssvæði til ljóssvæðis, án þess að beinir vegvisar séu til
staðar, framvinda sýningarinnar verður flæðandi og átakalaus.7
Ljósanotkun af þessu tagi er ekki einvörðungu til þess að stýra
gestunum, heldur því á hvað þeir horfa, þ.e. bjartasta ljósið er ávallt á
aðalatriðinu, því sem máli skiptir. Þetta er líkt og á leiksviði þar sem
lýsing á leikara er ávallt örlítið meiri en á leikmyndinni, þannig að augu
gesta leita ósjálfrátt til hans (þegar það á við).
Það kann vel að vera að sumum finnist þetta menningarleg
forræðishyggja, og vildu frekar geta horft hlutlaust á gripina og gert
upp hug sinn um hvað er mikilvægt og hvað ekki, en ég tel að reynsla
safnafólks sé sú að vel flestir gestir vilja láta stýra sér.
Fyrir framan opin á lokuðu básunum (Miðaldakirkjan, Heklugosið,
Svartidauði, Myndlist kirkjunnar) era síðan bjartir ljóspollar sem
vísa gestum leiðina inn í þá, en margir básar grannsýningarinnar era
myrkvaðir þar til gestir stíga inn í þá, en þá tendra hreyfiskynjarar ljósin.
Þetta hefur dramatísk áhrif, afar heppileg, því fólki finnst það verða
virkir þátttakendur þar sem nærvera þess lýsir upp sýningargripina.8
Sömu brögðum er einnig beitt víða um safnið og þá í myrkvuðum
gripakössum, sem lýsast upp þegar maður þrýstir á hnapp, eða þarf að
draga fram skúffu til að skoða innihaldið. Allt þetta á að stuðla að því
að gesturinn skoði gripina af meiri áhuga, því það var gjömingur hans
sjálfs sem dró þá fram í ljósið.
Munkasöngurinn í Miðaldakirkjunni er einnig mjög áhrifaríkur,
kannski full alvarlegur fyrir suma, en leggur samt sterka áherslu á þá
helgi er ríkti yfir kirkjunni á miðöldum.
Á þriðju hæð safnsins er formið síðan brotið upp, lokaðir básar hverfa
að mestu og lýsingin verður dreifðari og jafnari yfir sýningarsvæðið,
en með áherslum þó. Gripimir á efri hæðinni era sumir e.t.v. ekki jafn
viðkvæmir fyrir ljósi og þeir á neðri hæðinni.
Að lýsa upp foma gripi er einnig vandaverk, hvort sem þeir era bak
við gler eða ekki. Ljósahönnuður verður að passa sig á að undirlýsa
ekki gripinn þannig að hann verði ill sjáanlegur, en það má heldur ekki
yfirlýsa hann, því burtséð frá einhverjum hugsanlegum skemmdum
þá getur yfirlýstur gripur verið óspennandi á að líta. Sem dæmi má
nefna brjóstnælur og aðra listgripi víkingaaldar sem era á neðri hæð
Þjóðminjasafnsins. Hér hefur verið unnið af kunnáttu, gripimir hæfilega
lýstir með mildri hliðarlýsingu sem dregur fram áferð þeirra og útskurð.
Sagnir - 83