Dagblaðið Vísir - DV - 10.08.2007, Blaðsíða 12

föstudagur 10. ágúst 200712 Helgarblað DV
irsýn yfir öll hans mál. Þegar hann
var kominn aftur heim fannst hon-
um aðstoðin sem Sigurbjörn fékk
einkennast af skipulagsleysi þar
sem barnaverndaryfirvöld skortir
yfirsýn.
Steinunn Bergmann, félagsráð-
gjafi hjá Barnaverndarstofu, segir
að mögulega skorti fjármagn til að
sinna þessum málaflokki sem skyldi
og bendir á að líklega sé undarleg
forgangsröðun í samfélaginu. Helgi
Gunnlaugsson telur að vandi afbrot-
aungmenna byrji snemma. „Vand-
inn kemur til áður en þau byrja að
neyta fíkniefna og áður en þau fara
að brjóta af sér. Það á að vera hægt
að grípa inn í þegar tengslaleysi og
hegðunarvandkvæði gera vart við
sig strax í leikskóla.“
Dýrt að gera ekkert
„Það hleypur á hundruðum
milljóna á ári að gera ekkert,“ segir
Mummi. „Þeir sem fara inn á braut
afbrota kosta samfélagið gífurlegar
fjárhæðir. Þegar óskað er eftir frek-
ara fjármagni til að fjölga meðferð-
araðilum og auka forvarnarstarf er
viðkvæði stjórnvalda oftar en ekki
að þetta sé dýr málaflokkur sem
sinnt sé eftir bestu getu.
Ef meta á kostnaðinn með vit-
rænum hætti verður að horfa á
heildarmyndina. Ein líkamsárás
getur kostað meira en ár í meðferð.
Þetta er allt spurning um skipulag.
Þegar tilkynnt er um líkams-
meiðingar fer mikið ferli í gang.
Lögregla mætir á svæðið ásamt
sjúkrabíl. Sá slasaði er fluttur á
sjúkrahús þar sem enn fleiri laun-
aðir starfsmenn hlúa að meiðslum
hans. Alvarlegustu meiðslin eru
sett í forgang og þannig þurfa aðr-
ir jafnvel að bíða lengur eftir lækn-
isaðstoð á meðan fórnarlömbum
ungra glæpamanna er sinnt, fólki
sem aldrei hefði orðið fórnarlömb
nema af því að ekki er lögð nægi-
leg áhersla á forvarnir og meðferð.
„Þá er ótalinn kostnaður við dóms-
meðferð, fangavist og fjölda ann-
arra þátta sem koma til við hvert
brot sem dæmt er í.“ Mummi seg-
ir sorglegt til þess að vita að mörg
þeirra ungmenna sem fremja al-
varleg brot í dag hafi verið viðloð-
andi kerfið í fjölda ára án þess að
unnið væri markvisst með þeim að
úrbótum.
Sálin í biðstöðu
„Hann er í sínu víti,“ segir Bald-
vin sem finnst sárt að hugsa til þess
hvernig komið er fyrir syni hans.
Hann heldur enn í vonina og telur
að vegna ungs aldurs sonar síns eigi
hann enn möguleika á að ná sér á
strik. Sigurbjörn er þó enn á Litla-
Hrauni. „Sálin er í biðstöðu. Mér
líður samt betur að vita hvar hann er
þótt þetta sé auðvitað ekki sá staður
sem ég óskaði að hann væri á.“
Helgi Gunnlaugsson afbrota-
fræðingur segir að þótt hann sé ekki
hlynntur fangavist ungmenna geti
það mögulega haft áhrif til góðs að
vista þau eins og sólarhring í fang-
elsi. „Þá er ég auðvitað aðeins að
tala um erfiða einstaklinga. Sum-
ir þeirra fá hálfgert áfall við að vera
settir í fangaklefa og fara að hugsa líf
sitt upp á nýtt. Þeir spyrja sig spurn-
inga og velta því upp hvort þetta sé
sá staður sem þeir vilji eyða meir-
hluta lífs síns á.“ Endurhæfingu og
meðferð utan fangelsa telur Helgi
þó besta kostinn. Steinunn segir
það stefnu Barnaverndarstofu að
stuðla að auknum úrræðum utan
stofnana og færa þjónustu í meira
mæli inn á heimilin. Þannig sé hægt
að vinna með unglingunum í þeirra
eigin umhverfi.
Tilbúinn stofnanamatur
Við viljum ekki sjá börn í fangels-
um. Það geta flestir verið sammála
um. Hegningarlögin gera ráð fyrir
að þeir sem eru orðnir fimmtán ára
beri ábyrgð á gjörðum sínum og séu
sakhæfir. Steinunn Bergmann, fé-
lagsráðgjafi hjá Barnaverndarstofu,
segir að lögð sé áhersla á að ung-
menni upp að átján ára aldri sitji
dóma af sér á meðferðarheimilum
en ekki í fangelsi. Hún bendir þó á
að dæmi séu um að börn allt niður í
fimmtán ára sitji á Litla-Hrauni.
Eins og alþjóð veit situr öll
glæpaflóran í þessari stærstu fanga-
geymslu landsins. Á Hrauninu er
pláss fyrir um níutíu fanga; morð-
ingja, barnaníðinga, handrukkara,
og unglinga.
Af og til kemur upp sú hugmynd
að koma á laggirnar unglingafang-
elsi. Þannig væri hægt að hafa unga
glæpamenn í haldi fjarri þeim eldri
og reyndari.
Helgi Gunnlaugsson telur ungl-
ingafangelsi ekki réttu leiðina. „Með
því að einblína endalaust á að fjölga
stofnunum erum við bara að búa til
stofnanamat.“ Steinunn tekur undir
með Helga og vill auka úrræði utan
stofnana.
Unglingadómstóll
Við fyrstu sýn virðist það góð og
skynsamleg leið að fjarlægja brota-
manninn. Þó er ljóst að hann mun
alltaf koma aftur. Átján ára ungling-
ur sem fer í fangelsi er engu bættari
þegar hann kemur aftur út í samfé-
lagið. Staðreyndin er einmitt sú að
hann verður sýnu verri. Fólk fer í
fangelsi því það gerist brotlegt við
landslög, því það getur ekki aðlag-
að sig reglum þjóðfélagsins. Því er
augljóst að leiðin til að hjálpa því að
komast á beinu brautina er ekki að
taka það úr því umhverfi sem það
þarf að lifa í.
Mummi vill fá sérstakan ungl-
ingadómstól. „Það þarf sérhæfða
dómara til að vinna að málefnum
unglinga þar sem orsök og afleið-
ingar haldast í hendur. Stundum
kemur lögreglan það seint að taka
skýrslu af krökkunum að þau muna
ekki eftir afbrotinu. Dómskerfið er
allt of svifaseint. Börnin tengja refs-
inguna ekki við brotið.“
Við fyrstu sýn virðist það
góð og skynsamleg leið að
fjarlægja brotamanninn.
Þó er ljóst að hann mun
alltaf koma aftur. Átján ára
unglingur sem fer í fangelsi
er engu bættari þegar hann
kemur aftur út í samfélagið.
Staðreyndin er einmitt sú
að hann verður sýnu verri.
Mummi í Götusmiðjunni bendir á að strákum sé líka nauðgað:
kæra ekki nauðganir
Guðmundur Týr Þórarinsson, betur þekktur sem
Mummi í Götusmiðjunni, segir að ef börn og unglingar
séu í afbrotum leiti þau ekki aðstoðar þegar brotið er á
þeim sjálfum. „Krakkar, sem er nauðgað, kæra ekki. Þau
kæra ekki af ótta og vegna þess að sjálfsmynd þeirra er
í molum. Lögreglan er erkióvinurinn og í raun allt sam-
félagið.“
Hann segir að hluti af starfi sínu sé að byggja upp
brotnar sálir og kenna þeim að það sé ekki í lagi að selja
sig. „Mér finnst vanta inn í umræðuna að strákar selja
sig líka og þeim er líka nauðgað. Þeir upplifa sama sárs-
aukann og sömu niðurlæginguna. Vegna viðhorfa sam-
félagsins fara þeir samt frekar í felur með þessa reynslu
en stelpur.“ Mummi bendir á að öll ungmenni sem koma
í Götusmiðjuna hafi verið í afbrotum. „Munurinn liggur
í því hvort þau hafa verið tekin fyrir þau eða ekki.“
Götusmiðjan er meðferðarheimili fyrir ungmenni á
aldrinum fimmtán til tuttugu ára. Flest þeirra eiga við
vímuefnavanda að stríða auk þess að fremja afbrot.
Mummi í Götusmiðjunni Mummir segir afbrotaunglinga þola
mikla vanlíðan og dæmi séu um að þeir hugsi með sér: „Ef
einhver nauðgar mér, er það bara þannig.“
Hilmar Ingimundarson „Það er ekkert sem
tekur við hjá þessum mönnum. Þeir fá enga
vinnu og eru jafnvel húsnæðislausir. fjölskyldan
er kannski búin að gefast upp á þeim og þeir
eiga hvergi höfði sínu að halla. Við slíkar
aðstæður er ekki að undra að þeir leiðist aftur út
í afbrot. Þeir hafa þá kynnst eldri og reyndari
afbrotamönnum í fangelsinu og taka upp
samskipti við þá þegar út er komið.“
Axel Karl Gíslason Var yngsti mannræningi
Íslandssögunnar þegar hann var handtekinn
ásamt tveimur öðrum fyrir að ræna ungum pilti
úr Bónusverslun í Vesturbænum. Þeir fóru með
hann í hraðbanka þar sem þeir létu hann taka út
fé svo þeir gætu haldið fíkniefnaneyslu sinni
áfram. Hann situr enn í fangelsi á Litla-Hrauni.