Sveitarstjórnarmál - 01.10.1993, Qupperneq 26

VERKASKIPTING RÍKIS OG SVEITARFÉLAGA
sveitarstjórnarráðs Evrópuráðsins nr. 48/1992, sem
fjallar um valddreifingu og aukna sjálfsstjórn sveitar-
félaga í Evrópu. Skýrslan byggir á ítarlegum rann-
sóknum á opinberri stjórnsýslu og kemur þar fram að í
mörgum ríkjum Evrópu hefur markvisst verið unnið að
því að auka skilvirkni í opinberum rekstri með því að
efla sveitarstjórnarstigið og auka sjálfstæði sveitarfé-
laga. Þar eru færð fram rök fyrir því að með því að flytja
ákvörðunarvaldið nær þeim sem þjónustunnar njóta er
aukin von til þess að skilvirkni opinberrar þjónustu
verði meiri og áherslur í rekstri og framkvæmdum verði
í frekara samræmi við þarfir íbúa á hverjum stað.
Sveitarstjórnarmenn hér á landi hafa lagt ríka áherslu
á þessi sjónarmið á undanförnum árum. Fyrir réttum
tveimur árum lýsti fulltrúaráð Sambands ísl. sveitarfé-
laga stuðningi við hugmyndir um stækkun og eflingu
sveitarfélaga. Jafnframt lagði fundurinn áherslu á að
jafnhliða stækkun sveitarfélaga yrðu ný og aukin verk-
efni færð yfir til sveitarfélaganna og tekjustofnar þeirra
endurskoðaðir og tryggðir með tilliti til aukinna verk-
efna. í framhaldi af samþykkt fulltrúaráðs Sambands
íslenskra sveitarfélaga skipaði félagsmálaráðherra
nefnd til þess að útfæra nánar hugmyndir um stækkun
og eflingu sveitarfélaganna. Meginmarkmiðið með
starfi nefndarinnar var að leita leiða til þess að treysta
byggð í landinu og auka skilvirkni stjórnsýslunnar.
Ahersla var lögð á að ná víðtækri pólitískri samstöðu
um tilllögur nefndarinnar, og til þess að auka líkur á því
að svo mætti verða voru í nefndinni fulltrúar allra
stjórnmálaflokka, sem sæti eiga á Alþingi, auk fulltrúa
frá Sambandi íslenskra sveitarfélaga.
Sveitarfélaganefnd, sem svo var kölluð, tók til um-
fjöllunar ýmsar hugmyndir um verkefni, sem æskilegt
væri að færa yfir til sveitarfélaganna, og skilaði nefndin
tillögum til félagsmálaráðherra í febrúarmánuði síðast-
liðnum. Tillögum nefndarinnar um tilfærslu verkefna
má í meginatriðum skipta í tvennt: Annars vegar eru
verkefni sem sveitarfélögin gætu auðveldlega tekið yfir
án breytinga á umdæmamörkum, en hins vegar eru
verkefni sem einstök sveitarfélög ráða ekki við án þess
að áður hafi komið til sameining fámennari sveitarfé-
laga.
Stærstu verkefnin, sem sveitarfélaganefnd telur unnt
að fela sveitarfélögum, eru rekstur grunnskóla og
heilsugæslu, rekstur öldrunarþjónustu og þjónusta við
fatlaða. Með yfirtöku þessara verkefna er lauslega
áætlað að árleg útgjöld sveitarfélaga aukist um 10
milljarða króna. Til þess að mæta þeim kostnaði er í
meginatriðum lagt til að álagningarhlutfall útsvars
hækki á kostnað tekjuskatts og að auknar verði jöfnun-
argreiðslur úr Jöfnunarsjóði sveitarfélaga, sem þá fengi
jafnframt aukna hlutdeild í heildarskatttekjum ríkisins.
Tilfærsla grunnskólans
Mjög hefur verið um það rætt hvort ekki væri æski-
legt að sveitarfélögin taki að fullu og öllu yfir rekstur
grunnskóla, og erum við þá komin að meginefni þess
máls sem hér verður fjallað um. I mínum huga er þar um
að ræða verkefni sem sveitarfélögin ættu hvað auð-
veldast með að takast á við og það án þess að sameining
sveitarfélaga þurfi að vera þar forsenda.
Óhætt er að fullyrða að forsendur skólastarfs hafa
tekið stórfelldum breytingum á þessari öld. Menntun er
ekki lengur forréttindi fárra, heldur er góð menntun
fyrir sem flesta talin forsenda nútímasamfélags. Þannig
er algengt að fimmtungur vestrænna þjóða starfi við
skólakerfið annaðhvort sem nemendur eða kennarar. í
þróuðum ríkjum, sem svo eru nefnd, Bandaríkjunum,
Japan og ýmsum Evrópuríkjum, sækja um eða yfir 90%
unglinga nám í framhaldsskólum og yfir 50% af þeim
sem útskrifast þaðan koma til með að stunda einhvers
konar háskólanám að loknu framhaldsskólanámi. Þess-
ar breyttu forsendur til mennta hafa gjörbreytt þeim
kröfum sem gerðar eru til skólastarfs. Skólar þurfa nú
að koma til móts við æ fjölbreyttari hóp nemenda, bæði
hvað námsgetu og áhuga varðar, og á fjölbreyttari hátt
en áður.
A seinustu árum hefur orðið mjög vart vaxandi áhuga
hjá stjórnvöldum víða um heim á gæðastjórnun í
skólastarfi. Þessi aukni áhugi á gæðastjórnun í
menntakerfinu á sér margvíslegar þjóðfélagslegar og
pólitískar rætur, svo sem í vaxandi neytendasjónar-
miðum og auknum kröfum um víðtækari ábyrgðar-
skyldu og valddreifingu í opinberri stjórnsýslu.
Menntakerfið tekur ekki aðeins til sín drjúgan hlut af
opinberum útgjöldum, heldur fer þeim verkefnum
fjölgandi, sem menntakerfinu er ætlað að sinna, sam-
fara vaxandi kröfum þjóðfélagsins um skilvirkni og ár-
angur í skólastarfinu.
Gæðastjórnun í skólastarfi
Almennt má segja að ýmsar stefnumótandi aðgerðir
stjórnvalda í menntamálum hafi í áranna rás verið
ómarkvissar hér á landi. Tíð stjórnarskipti og stefnu-
leysi stjórnmálaflokka í skólamálum hafa skapað
óstöðugleika og óvissu í skólastarfinu og rýrt trú al-
mennings á skólunum. Hér á landi hafa verið gerðar
fjölmargar breytingar á skólakerfinu, án þess að þeim
breytingum hafi verið fylgt eftir með rannsóknum á
áhrifum þeirra. Nægir hér að nefna breytingar eins og
tilkomu fjölbrautakerfisins, áfangakerfisins og opnun
framhaldsskólanna. Þá hefur lítið farið fyrir alþjóðleg-
um samanburðarrannsóknum hér á landi. Við þessar
aðstæður er hætta á að ákvarðanir stjórnvalda byggi
fremur á tilgátum og hugmyndafræði en traustri þekk-
ingu á skólastarfi í landinu. Einnig er mjög brýnt að efla
traust almennings á skólakerfinu, því án slíks trausts er
vandséð hvemig hægt er að afla skólastarfi þess stjórn-
málalega meðbyrs, sem það svo bráðnauðsynlega þarf
á að halda nú og í framtíðinni. (Könnun, sem gerð var
272