Sveitarstjórnarmál - 01.10.1993, Side 28

VERKASKIPTING RÍKIS OG SVEITARFÉLAGA
æskilegra að rekstur grunnskóla verði fremur í verka-
hring sveitarfélaga en ríkis.
Óbreytt verkaskipting skapar vandamál
Óhætt er að fullyrða að gildandi verkaskipting milli
ríkis og sveitarfélaga skapar ýmis vandamál varðandi
rekstur grunnskólans, sem oft koma verulega niður á
skólastarfi. Þannig má nefna að brýnt er að taka til
endurskoðunar skiptingu landsins í skólahverfi, en slíkt
er vart mögulegt á meðan grunnskólinn er samstarfs-
verkefni rfkis og sveitarfélaga vegna mismunandi
sjónarmiða aðila. Þá má nefna að erfitt er í mörgum
tilfellum að koma við aukinni ráðgjafar- og sálfræði-
þjónustu í skólum vegna ólíkrar skilgreiningar rekstr-
araðila á umfangi þjónustunnar. Ennfremur má geta
þess að ríkið setur ramma um fjölda kennslustunda eftir
sveitarfélögum og reynist oft erfitt að fullnægja þörfum
skólanna innan þeirra marka, einkum í sveitarfélögum
sem spanna fleiri en eitt skólahverfi. Auk þessa má
nefna vandamál af svipuðum toga sem upp geta komið
ef sveitarstjórnir sýna því áhuga að lengja skóladag,
fjölga kennslustundum og bæta upp skerðingu á lög-
boðinni kennslu. Ymsum annmörkum er háð, bæði fyrir
kennara og eins fyrir sveitarfélögin, ef greiða þarf eftir
tvöföldu launakerfi fyrir sambærilegt og samfellt starf
fyrir sinn hvorn aðilann, en eigi að komast hjá því getur
reynst vandkvæðum bundið að semja um greiðslutil-
högun og uppgjör kostnaðar. Að lokum vil ég nefna að
sveitarfélögin verja umtalsverðum fjármunum til hinna
ýmsu mennta-, menningar- og æskulýðsmála, sem án
efa mætti nýta og skipuleggja betur í þágu grunnskólans
ef rekstur þessara mála væri í höndum sama rekstrar-
aðila. Þar má nefna ráðgjafar- og sálfræðiþjónustu á
félagsmálaskrifstofum, rekstur vinnuskóla að sumrinu,
rekstur tónlistarskóla og gæslu forskólabarna, svo
nokkuð sé nefnt, en ekki er ég í nokkrum vafa um að ná
mætti skilvirkari og betri árangri í þágu barna og ungl-
inga á öllum þessum sviðum ef sami aðili sæi að fullu
um rekstur þessara málaflokka og gæti skipulagt þá í
tengslum við skólastarf á hverjum stað.
Augljóst er að af því yrði verulegt hagræði ef einn og
sami aðilinn bæri óskipta ábyrgð á rekstri grunnskól-
ans. Verði slík ábyrgð á einni hendi inætti án efa reka
skólakerfið á skilvirkari hátt en nú er, auk þess sem
möguleiki gæfist til þess að auka og efla kennsluna. Á
næstu árum munu aukast kröfur um einsetinn skóla,
samfelldan og lengdan skóladag og ýmsar nýjungar í
skólastarfi. Beri eitt stjórnvald ábyrgð á málefnum
grunnskólans yrði allt slíkt þróunarstarf auðveldara en
nú er að óbreyttri verkaskiptingu.
Almenn stefnumörkun verkefni ríkisins
Hér að framan hef ég farið nokkrum almennum orð-
um um stjórnsýslu sveitarfélaga og verkaskiptingu ríkis
og sveitarfélaga varðandi rekstur grunnskólans. Er þá
komið að því að draga saman helstu niðurstöður af
þessu almenna spjalli.
Ljóst er að fjárfesting og rekstur hins opinbera hefur
ekki skilað þeim árangri til eflingar byggðar í landinu
öllu, sem hugur þorra fólks stendur til. Nú hin síðari ár,
þegar stjórnvöld hafa talið sig knúin til þess að ná
jöfnuði í rekstri ríkisins, þá hafa landsmenn í annan stað
horft upp á vanmátt stjórnvalda í því að ná niður ríkis-
útgjöldum, hvað þá ef mæta ætti hallarekstri ríkissjóðs
undanfarin tíu ár, sem á núgildandi verðlagi nemur um
70 milljörðum króna. Slíkan búskap er ekki hægt að
reka lengi ef ekki á illa að fara. Ein leið til lausnar þessa
máls er án efa að efla sveitarstjórnarstigið með því að
færa verkefni frá ríki til sveitarfélaga. Þannig nýtist best
frumkvæði og ábyrgð heimamanna til þess að fara með
stjórn þeirra mála sem eðlilegt er að leysa í héraði. Því
er brýnt að flytja ákvörðunarvald á sviði opinberrar
þjónustu nær þeim er þjónustunnar njóta með þvf að
efla hlutdeild sveitarstjórna í opinberum rekstri og færa
þeim aukna ábyrgð, aukið vald og þar með aukið sjálf-
stæði.
Telja verður eðlilegt að almenn stefnumörkun í mál-
efnum grunnskólans og eftirlit með framkvæmd stefn-
unnar verði verkefni ríkisins. Mikilsvert er að einn og
sami aðilinn beri óskipta ábyrgð á rekstri skólanna og
ætti það öðru fremur að tryggja gæði skólastarfs og
jafnrétti til náms ef sami aðili bæri ekki ábyrgð á því að
veita þjónustuna og hafa með henni eftirlit. Því liggur
beint við að fela sveitarfélögum að fullu rekstur grunn-
skóla undir eftirliti rikisins. Slík stjórnskipan mun skila
virkari þátttöku íbúa í mótun skólastarfs á hverjum stað,
og hún mun án efa skila sveigjanlegra, skilvirkara og
metnaðarfyllra skólastarfi en núverandi skipan mála
gefur tilefni til.
Ég vil að lokum ítreka þakkir til Kennarafélags
Reykjaness fyrir að hafa á þessu þingi átt frumkvæði að
því að fjalla um hugmyndir varðandi færslu grunnskól-
ans að fullu yfir til sveitarfélaga. Mikilsvert er að ítar-
legar umræður fari fram um þennan þátt skólastarfsins
og að fram komi sem flest sjónarmið, svo unnt verði að
taka farsæla ákvörðun um framtíðarskipan mála.
Við samningu þessa eríndis var stuðst við áfangaskýrslu
nefndar um mðiun menntastefnu, dags. í janúar 1993, svo
og erindi Jóns G. Tómassonar borgarritara um hlutverk
sveitarstjórnarmanna, sem flutt var á landsþingi Sambands
íslenskra sveitarfélaga 27. september 1990 og birt í Sveit-
arstjórnarmálum 6. tbl. 1992.
274