Sveitarstjórnarmál - 01.10.1997, Blaðsíða 30

FÉLAGSMÁL
skeiðum um framkvæmd félags-
þjónustu sveitarfélaga. Var leitast
við að kynna starfsmönnum félags-
málanefnda, sveitarstjómarmönnum
svo og öðrum er málið var skylt
meginþætti velferðarsamfélagsins
og helstu ákvæði hinna nýju laga.
Alls voru haldin 12 námskeið víða
um landið.
Hér á eftir verða helstu þættir laga
um félagsþjónustu sveitarfélaga
raktir og gerð grein fyrir fram-
kvæmd þeirra.
F élagsmálanefndir
Sveitarfélag ber ábyrgð á félags-
þjónustu innan sinna marka og skal
sveitarstjóm kjósa félagsmálanefnd
eða félagsmálaráð til að sjá um
framkvæmd þjónustunnar. Sveitar-
félög geta unnið saman á þessum
vettvangi og hefur félagsmálaráðu-
neytið hvatt minni sveitarfélögin til
að sameinast um félagsmálanefndir
í því skyni að þeim reynist auðveld-
ara að veita viðunandi félagsþjón-
ustu. Ráðuneytið hefur fengið upp-
lýsingar um skipanir í 80 félags-
málanefndir. A sex svæðum á land-
inu hafa sveitarfélög sameinast um
félagsmálanefnd og er um að ræða
25 sveitarfélög. Standa því rúmlega
100 sveitarfélög að þessum félags-
málanefndum. Víða fara félags-
málanefndir með fleiri verkefni en
umsjón með félagsþjónustu og lengi
vel fóru flestar félagsmálanefndir
kaupstaðanna með verkefni barna-
vemdarnefnda, en með sameiningu
barnaverndarnefnda yfir stærri
svæði hefur orðið breyting á þar
sem þær taka til stærri svæða en fé-
lagsmálanefndimar. T.d. hefur verið
skipuð ein bamaverndarnefnd yfir
allan Skagafjörð en þar hefur ekki
farið fram sameining um verkefni
félagsmálanefnda. Engu að síður er
enn algengt að félagsmálanefndir
fari ennfremur með verkefni bama-
verndarnefnda og áfengisvarna-
nefnda og fer þriðjungur þeirra með
þau verkefni samhliða félagsþjón-
ustunni.
Félagsmálanefndunum eru falin
fjölþætt verkefni sem em skilgreind
í 11. grein laganna, m.a. að fara
með stjóm og framkvæmd félags-
þjónustunnar, gera tillögur til sveit-
arstjómar um stefnumörkun á sviði
félagsþjónustu í sveitarfélaginu,
veita upplýsingar um þjónustu og
veita einstaklingum og fjölskyldum
inargþætta aðstoð. Það er afar mis-
jafnt hversu vel félagsmálanefndum
tekst að rækja þessi einstöku verk-
efni og ræður líklega stærð sveitar-
félaganna sem að baki þeim standa
mestu þar um.
Starfslið sem hefur umsjón með
félagsþjónustu
Eins og kunnugt er eru 165 sveit-
arfélög á íslandi og eru þau afar
misvel í stakk búin til að veita lög-
bunda félagsþjónustu. Reykjavíkur-
borg ásamt ílestum kaupstöðunum
og nokkrum öðrum svæðum sker
sig úr hvað þetta varðar, en þar er
þjónusta skipulögð og sérhæfð í
mismiklum mæli. Til að hægt sé að
veita reglubundna félagsþjónustu,
og ef til vill bamavemd samhliða, er
nauðsynlegt að þjónustan sé skipu-
lögð svæðisbundið með þátttöku
a.m.k. 800-1000 manna samfélags,
sem gefur möguleika á að starfs-
maður sé ráðinn.
í lögum um félagsþjónustu sveit-
arfélaga er ekki að finna fortakslaust
ákvæði um að sveitarfélög ráði til
sín sérstakt starfslið til að sinna fé-
lagsþjónustu. Einungis er kveðið á
um að leitast skuli við að gefa kost
á félagslegri ráðgjöf og að nefndirn-
ar skuli leitast við að hafa á að skipa
menntuðu starfsfólki í félagsráðgjöf
eða á hliðstæðu sviði. A hinn bóg-
inn er rétt að benda á að ef félags-
málanefndir fara með verkefni
bamaverndarnefndar skulu þær að
fenginni heimild sveitarstjómar ráða
til sín sérhæft starfslið og skal við
það miðað að hægt sé að veita for-
eldrum, forráðamönnum barna og
stofnunum, er annast uppeldi, við-
hlítandi ráðgjöf, fræðslu og leið-
beiningar, sbr. lög um vemd bama
og ungmenna. Segja má að skipu-
lögð félagsþjónusta í einhverri
mynd standi til boða í þeim sveitar-
félögum þar sem félagsmálastjóri
eða annar starfsmaður vinnur sér-
staklega að félagsþjónustu.
Eins og áður er greint frá hefur
félagsmálaráðuneytið hvatt minni
sveitarfélögin til að sameinast unt
félagsmálanefndir í þeim tilgangi að
tryggja að þau geti tekist á við fram-
angreind verkefni. Langflest stærstu
sveitarfélaganna hafa ráðið til sín
sérhæft starfslið og eru 28 félags-
málastjórar starfandi í landinu.
Margir kaupstaðanna hafa komið á
laggirnar sérstökum félagsmála-
stofnunum, sem hafa yfir að ráða
fleira starfsliði, en nokkur fjölmenn
sveitarfélög hafa enn ekki ráðið til
sín starfsfólk til að hafa umsjón með
félagsþjónustunni. I Reykjavík
starfa 60 manns við umsjón og ráð-
gjöf vegna félagsþjónustu, 7 starfa
hjá Reykjanesbæ, 2,5 á Akranesi og
6 á Akureyri, svo að dæmi séu
nefnd. Öll sveitarfélög í V-Húna-
vatnssýslu hafa sameinast um fé-
lagsþjónustuna og hafa ráðið til sín
félagsráðgjafa til að hafa umsjón
með henni. Hitt er ljóst að langflest
rninni sveitarfélaganna veita ekki
skipulagða þjónustu, nema félags-
lega heimaþjónustu.
Fjárhagsaðstoð - reglur sveitar-
félaganna
„Skylt er hverjum manni að fram-
færa sjálfan sig, maka sinn og böm
yngri en 18 ára.“ Þannig hljóðar 1.
mgr. 19. gr. laga um félagsþjónustu
sveitarfélaga. Hér hefur töluverð
breyting orðið á frá tímum Grágásar
þar sem framfærsluskyldan náði
langt fram eftir frændleggnum.
Orðalagið í 21. gr. á sér langa sögu
en þar segir: „Fjárhagsaðstoð á veg-
um sveitarfélags skal vera svo mikil
sem nauðsyn krefur.“ A sama hátt
var kveðið í framfærslulögum frá
1940 svo og í lögunum frá 1947.
Greinin skýrir sig að mestu leyti
sjálf, en hverju sveitarfélagi er jafn-
framt skylt að setja sér reglur um
fjárhagsaðstoð og ber sveitarfélög-
220