Sveitarstjórnarmál - 01.10.1997, Blaðsíða 56

STJÓRNSÝSLA
Samstarfsverkefni sveitarfélaga
og félagasamtaka
Karl Björnsson, bœjarstjóri á Selfossi
I. Inngangur
Hér á eftir fjalla ég um lögbundin verkefni
sveitarfélaga, þjónustuframboð þeirra og
hvemig fjármál þeirra hafa þróast undanfarin
ár. Ég ræði um nauðsyn þess að sveitarfélög
nýti skatttekjur sínar eins vel og kostur er og
vík að síðustu að samskiptum sveitarfélaga og
félagasamtaka.
II. Lagaramminn og verkefni sveitarfélaga
í sveitarstjómarlögum nr. 8/1986 er kveðið
á um að byggðin í landinu skiptist í staðbundin sveitar-
félög sem stýri sjálf málefnum sínum á eigin ábyrgð.
Þessi sjálfsstjórnarréttur er einnig stjórnarskrárvarinn
auk þess sem hann er staðfestur í Evrópusáttmála um
sjálfsstjóm sveitarfélaga sem gerður var á vegum Evr-
ópuráðsins og undirritaður af Islands hálfu þann 20.
nóvember 1985. Þessi sjálfsstjóm er engu að síður mót-
uð í þann lagaramma sem Alþingi setur og eru sveitarfé-
lögin því seld undir það vald sem þar er að finna.
í 6. gr. sveitarstjómarlaganna er kveðið á um að sveit-
arfélögunum sé skylt að annast þau verkefni sem þeim
eru falin með lögum. Þau skulu vinna að sameiginlegum
velferðarmálum íbúanna eftir því sem fært þykir á hverj-
um tíma og geta þau tekið að sér hvert það verkefni sem
varðar íbúa þeirra enda sé það ekki faliö öðmm til úr-
lausnar með lögum.
Samkvæmt lögunum skulu sveitarfélögin hafa sjálf-
stæða tekjustofna og sjálfsforræði á gjaldskrá eigin fyr-
irtækja og stofnana til þess að mæta kostnaði við fram-
kvæmd þeirra verkefna sem þau annast.
í 6. greininni em síðan talin upp þau lögbundnu verk-
efni sem sveitarfélögum ber að annast, s.s. ýmis félags-
þjónusta, fræðslumál, húsnæðismál, byggingar- og
skipulagsmál, almannavamir, hreinlætismál, menningar-
mál, íþróttir, landbúnaðarmál, gatna- og veitumál og
fleira. Fjöldi laga og reglugerða skilgreinir síðan nánar
þessi verkefni.
Ljóst er að verkefnasvið sveitarfélaganna er svo víð-
feðmt og þjónustumöguleikamir svo fjölbreyttir að ekki
þarf mikla útsjónarsemi hjá hinum lýðræðiskjömu sveit-
arstjórnarmönnum til að eyða á auðveldan hátt þeim
tekjum sem sveitarfélögin njóta til að sinna einungis litl-
um hluta þeirra mála sem í boði eru. Af þessum aug-
ljósu ástæðum þurfa sveitarstjómarmenn og
allur almenningur að skilgreina vel og for-
gangsraða þeim verkefnum sem sinna skal.
III. Skuldir sveitarfélaga
Sú forgangsröðun sem þróast hefur hjá
sveitarfélögum er vel sýnileg í ársreikningum
þeirra. Stærstu útgjaldaliðimir í rekstri eru á
sviði fræðslu- og félagsþjónustumála eða yfir
40% af skatttekjum. Meginþungi fjárfestingar
sem fjármögnuð er með skatttekjum er á sviði
fræðslu-, íþrótta- og umhverfismála.
Þrátt fyrir sífelldar aðhaldsaðgerðir sveitarstjóma að
margra mati hafa sveitarfélög landsins safnað skuldum
mörg undanfarin ár. Stómm hluta skatttekna hefur því í
raun verið ráðstafað langt fram í tímann svo unnt verði
að standa undir greiðslubyrði lána.
Þegar fjárhagsstaða sveitarfélaga er könnuð er eðlilegt
að athuga þróun hennar frá árinu 1990 þegar verka-
skiptalögin svokölluðu öðluðust gildi og breyttu mjög
fjárhagslegum samskiptum ríkis og sveitarfélaga. Það ár
stóðu sveitarfélögin nokkuð vel fjárhagslega.
Skuldir sveitarfélaga sem eingöngu miðast við sveitar-
sjóði á verðlagi mældu með lánskjaravísitölu ársins 1995
hafa aukist verulega síðustu ár. Heildarskuldir hækkuðu
úr 21,6 milljörðum kr. árið 1990 í 38,3 milljarða kr. við
árslok 1995 eða um 16,7 milljarða kr. sem er 77,3%
hækkun. Nettóskuldir em þó betri mælikvarði á skulda-
stöðuna. Til að reikna þær þarf að draga peningalegar
eignir frá heildarskuldum. Frá árinu 1990 til ársins 1995
hækkuðu nettóskuldir úr 6,1 milljarði kr. í 23,9 milljarða
kr. eða um 17,8 milljarða kr. sem er 292% hækkun hinna
raunvemlegu skulda sveitarsjóða.
Astæða þessarar slæmu þróunar í fjárhag sveitarfélaga
er einföld. Of mörg sveitarfélög hafa eytt um efni fram.
Þau hafa boðið íbúum sínum meiri þjónustu en þau hafa
haft ráð á miðað við tekjur og framkvæmt hraðar og
meira en eigið fé þeirra og fjárhagsstaða hafa leyft. Þau
hafa ekki brugðist við illviðráðanlegum útgjöldum á
sviði félagsmála og í sumum tilfellum á sviði atvinnu-
mála með samdrætti í viðráðanlegum málaflokkum sér-
staklega hvað varðar framkvæmdaþáttinn. Þau hafa fæst
unnið á grundvelli langtímaáætlana í fjármálum þrátt
fyrir brýna þörf fyrir slíkar áætlanir í ljósi fjárhagsþróun-
246