Sveitarstjórnarmál - 01.10.1997, Qupperneq 43

MÁLEFNI FATLAÐRA
Um búsetu fatlaðra
Margrét Margeirsdóttir, deildarstjóri í félagsmálaráðuneytinu
í eftirfarandi grein verður fjallað
um hvemig búsetu fatlaðra er háttað
og hver þróunin hefur orðið á und-
anfömum árum.
A síðastliðnum tveimur áratugum
hefur orðið mikil breyting til batn-
aðar varðandi málefni fatlaðra.
Gildir það ekki hvað síst um búsetu-
form þeirra.
I kjölfar laga um málefni fatlaðra
nr. 41/1983 var mörkuð sú stefna í
búsetumálum að koma á fót sambýl-
um í stað vistunar á sólarhrings-
stofnunum eins og áður hafði
tíðkast. Þannig komst mikill skriður
á uppbyggingu sambýla á þessum
tíma sem var þá nýr valkostur í bú-
setumálum og skapaði fötluðum
möguleika á að búa við hlið ófatl-
aðra í venjulegum íbúðahverfum.
Frá upphafi var ekki gert ráð fyrir
fleiri íbúum á hverju sambýli en 5-6
manns og hefur sú regla haldist síð-
an.
Sambýlin risu upp á öllum þjón-
ustusvæðum landsins og ýmist voru
byggð ný hús eða keypt voru eldri
hús og lagfærð með hliðsjón af
þörfum íbúanna.
Stofnkostnaður var greiddur með
framlögum úr Framkvæmdasjóði
fatlaðra.
Ahersla var lögð á að gera sam-
býli eins heimilisleg og frekast var
unnt með það í huga að um væri að
ræða heimili til frambúðar. Yfirleitt
var þessum nýju íbúum vel tekið af
nágrönnum, en þó voru dæmi um
hið gagnstæða sem ekki er þó
ástæða að fjölyrða um á þessum
vettvangi.
Um það leyti sem endurskoðun á
fyrrnefndum lögum frá 1983 um
málefni fatlaðra hófst síðla árs 1989
var þó farið að gæta töluverðrar
gagnrýni á sambýlaformið sem m.a.
fólst í því að of mikill stofnanabrag-
ur þótti loða við það og einkarými
íbúa væri of lítið. Gerðar voru kröf-
ur um fleiri valkosti í búsetumálum
fyrir fatlaða og í því sambandi var
bent á félagslega íbúðakerfið sem
ákjósanlegan valkost. Ennfremur
var lögð áhersla á vemdaðar íbúðir
sem heppilegt úrræði.
Þetta leiddi til þess að í núgild-
andi lögum um málefni fatlaðra nr.
59/1992 komu fram breyttar áhersl-
ur í búsetumálum en ákvæði þar um
er að finna í 10. gr. laganna. Þar
segir: „Fatlaðir skulu eiga kost á að
búa þannig sem best hentar hverjum
og einum miðað við óskir hins fatl-
aða, aðstæður og þörf á þjónustu.
Búseta fatlaðra skal vera í almennri
íbúðabyggð.
Um er að ræða eftirfarandi kosti
samkv. lögunum:
1. Félagslegar íbúðir.
2. Vemdaðar íbúðir.
3. Sambýli.
4. Vistheimili.
5. Heimili fyrir böm.
6. Afangastaði.
I reglugerð nr. 555/1994 um bú-
setu fatlaðra eru ákvæði um að
svæðisskrifstofur í samvinnu við
sveitarfélög eða félagasamtök skuli
stuðla að því að fatlaðir eigi kost á
félagslegum íbúðum. í því skyni á
svæðisskrifstofa að gera áætlun um
þörfina í samráði við húsnæðis-
nefnd viðkomandi sveitarfélags.
Með félagslegum íbúðum er átt
við íbúðir sem veitt eru lán til úr
Byggingarsjóði verkamanna skv.
lögum um Húsnæðisstofnun ríkis-
ins. íbúðimar em á vegum sveitarfé-
laga, félagasamtaka eða sjálfseign-
arstofnana.
I samræmi við breytta búsetu-
stefnu var hlutverki Framkvæmda-
sjóðs fatlaðra breytt þannig að sett
var inn heimildarákvæði í 40. gr
laga um málefni fatlaðra frá 1992,
en í þeirri grein er fjallað um hlut-
verk framkvæmdasjóðsins.
Þar segir m.a.: „Sjóðnum er
heimilt að veita framkvæmdaraðil-
um félagslegra leiguíbúða og kaup-
leiguíbúða í leigu, sbr. lög um Hús-
næðisstofnun ríkisins, styrk til
greiðslu framlags sem framkvæmd-
araðilum ber að leggja fram samkv.
lögum um Húsnæðisstofnun ríkis-
ins. Styrkur þessi má nema helm-
ingi af framlagi framkvæmdaraðila
þegar sveitarfélög eiga í hlut en má
ná til alls framlagsins þegar um aðra
framkvæmdaraðila er að ræða.
Framlag framkvæmdasjóðs er end-
urkræft sé íbúð tekin til annarra nota
en í þágu fatlaðra."
Tilgangurinn með þessu ákvæði
var sá að hvetja félagasamtök og
sveitarfélög til að nýta húsnæðis-
lánakerfið og koma upp leiguíbúð-
um fyrir fatlaða. Samkvæmt upplýs-
ingum frá Húsnæðisstofnun ríkisins
hefur húsnæðismálastjórn þannig
veitt 163 íbúðalán, sérstaklega
merkt fötluðum, á árunum
1992-1996 úr Byggingarsjóði
verkamanna. Þar af voru 155
íbúðalán veitt til félagasamtaka fatl-
aðra og sjálfseignarstofnana, en 8
íbúðalán til sveitarfélaga.
Á tímabilinu 1993-1996 hefur
verið úthlutað styrkjum úr Fram-
kvæmdasjóði fatlaðra vegna félags-
legra íbúða í samræmi við framan-
233