Sveitarstjórnarmál - 01.10.1997, Blaðsíða 57

STJÓRNSÝSLA
ar síðustu ára.
Þessar tölur sýna heildina hjá öllum sveitarsjóðum
landsins samanlögðum. Að sjálfsögðu eru sum sveitar-
félög betur stödd fjárhagslega en önnur. Einnig er ljóst
að stóru sveitarfélögin á höfuðborgarsvæðinu vega mjög
þungt í þessari þróun. Engu að síður sýna þessar tölur
okkur þá staðreynd að fjárhagslegur grunnur sveitarfé-
laga landsins er mjög veikur. Rekstrartekjur nægja vart
fyrir rekstrarútgjöldum hjá mörgum sveitarfélögum og
er þeim því nauðsyn á að fjármagna framkvæmdir og
greiðslur af eldri lánum með nýjum lánum.
A sama tíma og þessi þróun hefur átt sér stað hafa
skuldir sveitarfélaga vegna félagslegra íbúða vaxið hratt
og eru þær nú um 9,5 milljarðar kr. Á móti þessum
skuldum standa eignir en þó misseljanlegar því talið er
að skuldir sveitarfélaga vegna félagslegra íbúða sem
ekki hefur tekist að selja séu um 2,5-3,0 milljarðar kr.
Með þessum upplýsingum er ég að sýna fram á nauð-
syn þess að margir stjómendur sveitarfélaga endurskoði
vinnubrögð sín, forsendur ákvarðanatöku um fjárútlát,
fjármálastjómun almennt, það þjónustustig sem boðið er
og með hvaða hætti þjónustan er innt af hendi.
IV. Hagrœðing
Þessa slæmu fjárhagsstöðu sveitarfélaga er hægt að
laga svo um munar með hækkun skatta en ekki er vilji
til þess af hálfu sveitarstjómarmanna frekar en skatt-
greiðenda. Af þeim sökum nýta sveitarfélögin sér ekki
alla þá skattheimtumöguleika sem lög heimila. Þess
vegna em þau knúin til að bregðast við þessari þróun
með betri nýtingu þess fjármagns sem þau hafa til ráð-
stöfunar eða einfaldlega að draga úr þjónustuframboði
og lækka þar með þjónustustigið.
Að leggja niður þjónustu sem tekin hefur verið upp og
fólk er farið að venjast sem sjálfsögðum hlut getur
reynst erfitt að framkvæma. Reynslan sýnir að sveitar-
stjómarmenn em tregir til slíkra aðgerða. Eftir stendur
þá sú eina færa leið sem virðist vera í stöðunni, þ.e. að
nýta betur skatttekjumar og beita hagræðingu á öllum
sviðum án þess að slíkt dragi úr þeirri þjónustu sem fólk
hefur vanist.
Sveitarfélögin hafa um langa hnð verið virkir þátttak-
endur á útboðsmarkaði vegna nýframkvæmda. Þau leit-
ast við að láta sérhæfða aðila vinna fyrir sig verkin á því
hagstæðasta verði sem býðst á hverjum tíma. Vart finn-
ast þess lengur dæmi að starfsmenn sveitarfélaga sinni
svo nokkru nemi nýframkvæmdum á annan hátt en á
undirbúnings- og eftirlitssviðinu. Á þessum vettvangi
geta sveitarfélögin þó eflt sig enn frekar.
Ótal mörg verkefni finnast einnig á þjónustu- og
rekstrarsviði sveitarfélaga þar sem mögulegt er að láta
samkeppni markaðarins njóta sín í þágu góðrar nýtingar
fjármagns. En til þess að slíkt sé mögulegt er gmndvall-
arforsendan skýr skilgreining verkefna og vönduð þarfa-
greining. Þjónustusamningar og alútboð geta reynst ár-
angursrík tæki til að ná settu marki. En beiting þessara
tækja krefst reynslumikilla og helst vel menntaðra
stjómenda sveitarfélaga.
Önnur leið til hagræðingar sem sveitarfélögin hafa
nýtt sér er samvinna þeirra um framkvæmd verkefna.
Það gera þau m.a. með starfrækslu byggðasamlaga um
mikilvæg verkefni, s.s. á sviði fræðslumála, brunavama,
ýmissa menningarmála, sorpförgunarmála og veitumála.
Þessi samvinna er tilkomin í þeirri viðleitni að njóta
stærðarhagkvæmni á sama tíma og þjónustan á viðkom-
andi sviðum er bætt. Byggðasamlögin lúta sérstökum
stjómum og starfa oftast nokkuð sjálfstætt á gmndvelli
þeirra markmiða og verkefnaskilgreiningar sem eigendur
þeirra setja þeim. Þau fá oftast stofn- og rekstrarframlög
frá eigendum sínum eða afla sér sértekna með þjónustu-
gjöldum til að standa undir útgjöldum sínum. Þannig em
þessi byggðasamlög nokkuð sjálfstæð og sum þeirra ná
fram vemlegri eignamyndun þegar tímar líða. Því þarf
eignaraðildin að vera skýr og í raun em sum byggðasam-
lög ekki fjarskyld hlutafélögum sem halda sína árlegu
aðalfundi með tilheyrandi uppgjöri, stjórnarkjöri og
ákvörðun um arðgreiðslur. Auðvelt er að breyta
nokkmm þessara byggðasamlaga í hlutafélög. Það tel ég
þó ekki vænlegan kost nema tryggt sé að þau starfi á
samkeppnismarkaði.
Byggðasamlögin geta einnig myndað með sér sam-
keppni sín í milli. í þessu sambandi má geta um sam-
keppni milli SORPU og Sorpstöðvar Suðurlands um
sorpförgun. Fram til þessa hafa allir litið á það sem sjálf-
sagðan hlut að sveitarfélög annist og einoki sorpförgun
fyrir ákveðin svæði og þjóni ekki íbúum eða fyrirtækjum
annarra sveitarfélaga. Gjaldskrárákvarðanir hafa verið
einhliða og án áhrifa eðlilegrar samkeppni. Nú hefur
þetta breyst, a.m.k. tímabundið. Ég tel að einkafyrirtæki
eigi að hasla sér völl á þessu sviði með sama hætti og
þau hafa gert við söfnun og hirðingu sorpsins þar sem
sveitarfélög og fyrirtæki nýta sér samkeppni á þeim
markaði sem væntanlega kemur íbúum viðkomandi
sveitarfélaga og neytendum til góða.
V. Einka- og félagavœðing
Menn spyrja hvort ná megi fram frekari hagræðingu
með því að fela í auknum mæli en nú er gert einstakling-
um, félagasamtökum eða fyrirtækjum að sinna þjónustu
sem sveitarfélögin hafa fram til þessa sinnt. Einfalt er að
svara þessu á þá leið að slíkt hljóti að teljast skynsamlegt
ef hægt er að sýna fram á það að slíkar ráðstafanir verði
til þess að skatttekjurnar nýtist betur en annars væri.
Mörg fyrirtæki og félög kalla eftir auknum verkefnum
frá sveitarfélögum og eðlilegt er að koma til móts við
þær óskir. En ég minni í því sambandi á að sjálfsforræði
sveitarfélaganna er mikið með tilheyrandi ábyrgð. Þau
hafa valið um í hve miklum mæli beri að sinna hinum
ýmsu þjónustuþáttum. Verkefnin em fleiri en mögulegt
er að sinna. Forgangsröðunin er hjá sveitarfélögunum og
247