Sveitarstjórnarmál - 01.06.2000, Blaðsíða 42

FÉLAGSMÁL
að setja svip sinn á félagsþjónustu sveitarfélaga, t.d.
framfærslulög frá 1935, lög um alþýðutryggingar og lög
um ríkisframfærslu sjúkra manna og örkumla frá 1936.
Með framfærslulögum frá 1935 voru gerðar ýmsar
breytingar á fyrri lögum en tímamótalöggjöf gátu þau
ekki talist. Með lögunum voru lögbundnar framfærslu-
nefndir í kaupstöðum og heimilað var að skipa nefndir í
öðrum sveitarfélögum. Aftur á móti voru áhrif hinnar
nýju löggjafar um alþýðutryggingar mun áhrifameiri og
verður þeirra getið hér sérstaklega á eftir. Jafnframt voru
sett ýmis sérlög um ýmsa málaflokka sem tengdust
beint og óbeint félagsþjónustu á vegum sveitarfélaga,
t.d. lög um vemd bama og ungmenna ffá 1932, lög um
vinnumiðlun ffá 1935 og áfengislög frá 1935, þar sem
fjallað er m.a. um áfengisvamir. Við þetta urðu margvís-
legar breytingar á skipulagi og ffamkvæmd félagsþjón-
ustu á vegum sveitarfélaga og samkvæmt hinum nýju
lögum voru kjömar sérstakar nefndir til að fara með
framkvæmd affnarkaðra verkefna á sviði félagsþjónustu,
t.d. bamavemdamefnd og áfengisvamanefnd. I Reykja-
vík þróuðust jafhffamt ýmis verkefhi á sviði félagsþjón-
ustu ffam hjá ffamfærslunefhd, sem annars fór almennt
með félagsmál á vegum Reykjavíkurborgar, t.d. rekstur
vistheimila fyrir börn, uppbygging og umsjón með
rekstri dagvistarstofnana og svo heimilishjálp. Má því
segja að stjóm félagsþjónustu á vegum Reykjavíkurbæj-
ar hafi verið mjög dreifð allt frá því á 4. tug aldarinnar.
3.2. Lög um alþýðutryggingar frá 1936
Lög um alþýðutryggingar frá 1936 mörkuðu stórt
spor í íslenskri félagsmálalöggjöf og verða að teljast
tímamótalöggjöf. Slysatryggingar voru endurbættar
verulega, sjúkrasamlög lögboðin fyrir nær helming
landsmanna og ýtt undir stofnun þeirra þar sem þau
vom ekki lögboðin, lagður gmndvöllur að almennri elli-
og örorkutryggingu og sett í lög ákvæði um atvinnuleys-
istryggingar sem að vísu komu ekki til framkvæmda
fyrr en sett vom sérlög um atvinnuleysistryggingar árið
1956.
Samkvæmt lögum um alþýðutryggingar frá 1936 var
stofnaður einn lífeyrissjóður fyrir allt landið, Lifeyris-
sjóður íslands, og átti jafhffamt að leggja niður starfandi
lífeyrissjóði. Strax árið eftir var lögum breytt og veitt
heimild til áframhaldandi starfrækslu lífeyrissjóðanna.
Hér var um stefnumarkandi ákvörðun að ræða sem átti
eftir að móta mjög allt fyrirkomulag lífeyrisgreiðslna og
starfsemi lífeyrissjóða. Greiðslur lífeyris ffá Trygginga-
stofnun ríkisins hófust ekki fyrr en 1946, 10 ámm eftir
lagasetningu, og önnuðust sveitarfélög á meðan greiðsl-
ur lífeyris samkvæmt lögum um alþýðutryggingar en
Lífeyrissjóður íslands greiddi hluta á móti sveitarfélög-
um. Höfðu sveitarfélög af þessu mikil útgjöld en á móti
kom spamaður i útgjöldum vegna framfærslu.
Megingalli hinnar nýju löggjafar um alþýðutryggingar
ffá 1936 var að tryggingar samkvæmt henni náðu ekki
til allrar þjóðarinnar, vegna ýmissa ákvæða sem þrengdu
réttindi ákveðinna hópa, enda löggjöfín að vemlegu leyti
miðuð við láglaunafólk. Úr þessu var bætt að nokkm
strax árið 1937 og svo enn frekar með lögum um al-
mannatryggingar ffá 1946.
Hin nýju lög höfðu margvísleg áhrif á útgjöld til fé-
lagsmála á vegum sveitarfélaga. Annars vegar voru
greiðslur samkvæmt lögum um alþýðutryggingar líkleg-
ar til að draga úr útgjöldum til fátækraframfærslu, enda
reyndist svo vera. Hins vegar vom lögbundin framlög
sveitarfélaga til lífeyristrygginga og sjúkratrygginga
mjög mikil og urðu fljótlega einhver hæsti útgjaldaliður
sveitarfélaga, og þegar frá leið mun hærri en fátækra-
framfærslan. Þetta leiddi til þess að hlutfall félagsmála í
heildarútgjöldum bæjarins hélst lítt breytt hin næstu ár
þó að hlutfall fátækraframfærslu í heildarútgjöldum
sveitarfélaga lækkaði stórlega.
Samkvæmt lögum ffá 1936 um ríkisframfærslu sjúkra
manna og öryrkja greiddi ríkissjóður allt að 4/5 hluta
kostnaðar við dvöl á sjúkrahúsum og hælum og nauðsyn-
legan lækningakostnað utan sjúkrahúsa vegna langvinnra
sjúkdóma. Árið 1943 var með lagabreytingu kveðið á um
að sveitarfélög greiddu þann 1/5 hluta kostnaðar sem á
vantaði og var kostnaður af því vemlegur.
3.3. Hugmyndir um samhæfingu og samræmingu á
félagsþjónustu á vegum sveitarfélaga árið 1967
Framfærslulög frá 1947 sem byggðust að verulegu
leyti á framfærslulögum frá 1935 stóðu að mestu leyti
óbreytt allt til 1991. Einu breytingamar sem máli skipti
vom gerðar árið 1967 þegar Reykjavíkurborg var veitt
heimild til þess að félagsmálaráð taki við hlutverki ffam-
færslunefndar. Þá voru fram komnar hugmyndir um
gmndvallarbreytingar á skipan félagsmála í Reykjavík
sem ekki var hægt að ffamkvæma að óbreyttum lögum.
Samkvæmt samþykkt borgarstjómar Reykjavíkur frá
1967 var samþykkt að sameina og samræma félagsmála-
starf á vegum borgarinnar í einni stofhun undir stjóm fé-
lagsmálaráðs. Megináhersla var lögð á fjölskylduvemd,
vamaðarstarf og endurhæfingu. Með þessu var horfið frá
sjónanniðum sérgreiningar sem svo mjög höfðu mótað
íslenska félagsmálalögjöf síðustu áratugi. Til þess að ná
fram breytingum var gripið til þess óvenjulega ráðs af
hálfu Reykjavíkurborgar að fá samþykktar breytingar á
ffamfærslulögum, lögum um vemd bama og ungmenna
og áfengislögum sem eingöngu vörðuðu framkvæmd
mála í Reykjavík. Skömmu síðar var öðmm sveitarfélög-
um veitt heimild til sömu breytinga og fljótlega fylgdu
allmargir kaupstaðir þessu fordæmi Reykjavíkurborgar.
3.4. Lög um félagsþjónustu sveitarfélaga árið 1991
Frá og með 1967 og fram til 1991 má segja að hafi
staðið linnulaus barátta fýrir endurskoðun framfærslu-
laga og setningu heildarlöggjafar um félagsþjónustu á
vegum sveitarfélaga. Á ámnum 1978-1986 skipaði fé-
1 04