Sveitarstjórnarmál - 01.06.2000, Blaðsíða 43

FÉLAGSMÁL
lagsmálaráðherra þrisvar sinnum nefndir eða starfshópa
til að vinna að undirbúningi löggjafar um félagsþjón-
ustu á vegum sveitarfélaga. Vinna tveggja þeirra fyrstu
skilaði ekki árangri en tillögur sem þriðji hópurinn skil-
aði árið 1989 urðu grundvöllur að nýrri löggjöf um fé-
lagsþjónustu sveitarfélaga frá árinu 1991.
Hin nýju lög um félagsþjónustu voru stefnumótandi
rammalöggjöf sem hafði að markmiði að tryggja fjár-
hagslegt og félagslegt öryggi ibúa á grundvelli sam-
hjálpar. Við alla meðferð mála var hafi að leiðarljósi að
hvetja einstaklinga til ábyrgðar á sjálfum sér og öðrum,
virða sjálfsákvörðunarrétt þeirra og hvetja þá til sjálfs-
hjálpar.
Við vinnu að gerð heildarlöggjafar um félagsþjónustu
sveitarfélaga gerði það mjög erfitt fyrir hve íbúafjöldi
sveitarfélaga var misjafn og allir burðir til að standa
undir lögbundinni fastnjörvaðri þjónustu mismiklir. Því
varð ofan á setning rammalöggjafar, þar sem kveðið var
á um meginmarkmið, en við hlið hennar voru svo í gildi
sérlög, auk þess sem sveitarfélögum var ætlað að setja
sér reglur. Með þessu var sveitarfélögum veitt ákveðið
frelsi og sjálfræði um val á leiðum til að ná markmiðum
þeim sem lögin settu. Reyndar var á þeim tíma e.t.v.
ekki pólitískur vilji fyrir heildarlögum, þar sem sam-
hliða vinnu að heildarlöggjöf um félagsþjónustu sveitar-
félaga var unnið á vegum einstakra ráðuneyta að sér-
tækri löggjöf um ýmsa málaflokka sem tengdust félags-
þjónustu sveitarfélaga, t.d. löggjöf um vemd bama og
ungmenna, lögum um málefni aldraðra og lögum um
málefni fatlaðra.
3.5. Þróun félagsþjónustu sveitarfélaga eftir 1936
Eftir 1936 hafa orðið miklar breytingar á félagsþjón-
ustu sveitarfélaga. Mjög hefur dregið úr vægi einstakl-
ingsbundinnar fjárhagsaðstoðar og i þess stað tekin upp
margvísleg önnur félagsþjónusta, bæði einstaklings-
bundin og almenn. I Reykjavík hefur hlutfall ijárhagsað-
stoðar af heildarútgjöldum sveitarfélagsins lækkað mik-
ið, t.d. var hlutfall fjárhagsaðstoðar 35,2% árið 1935 en
aðeins 3,9% árið 1998. Vegna mikilla lagabreytinga,
sérstaklega er varðar skiptingu verkefna milli ríkis og
sveitarfélaga, breytinga á skipulagi sveitarfélaga og
margs konar breytinga á bókhaldi og gjaldliðaskiptingu
verður allur samanburður milli ára til lengri tíma litið
nánast marklaus, nema hafðar séu í huga þessar miklu
breytingar. Margir stórir útgjaldaliðir sem settu mjög
svip á útgjöld til félagsmála í upphafi tímabilsins hafa
smám saman horfíð að mestu úr reikningum sveitarfé-
laga, t.d. framlög til lífeyristrygginga, sjúkratrygginga
og atvinnuleysistrygginga, dvalarkostnaður sjúkra
manna og örkumla, meðlagsgreiðslur, framlög til vinnu-
miðlunar og mikil framlög til margs konar sjóða, auk
fjölda minni útgjaldaliða. A móti hafa verið færð verk-
efni til sveitarfélaga. Hvað varðar félagsþjónustu á veg-
um sveitarfélaga hefur verið tekin upp margvísleg ný
starfsemi og á öðrum sviðum stóraukin sú þjónusta sem
fyrir var. Við skipulagsbreytingar á félagsþjónustu sveit-
arfélaga sem varð upp úr 1967 kom fram ný stefnumótun
og nýir áhersluþættir á sviði félagsþjónustu og má segja
að þar hafi verið nokkur vendipunktur, sérstaklega er
varðaði þjónustu í stærri sveitarfélögum. Með lögum um
félagsþjónustu sveitarfélaga hefur breyting á félagsþjón-
ustu í auknum mæli einnig náð til minni sveitarfélaga og
jafnframt hefur sameining sveitarfélaga einfaldað mjög
alla uppbyggingu félagsþjónustu á vegum sveitarfélaga.
Hlutfall útgjalda til félagsþjónustu af heildarútgjöldum
sveitarfélagsins er þó mjög í hlutfalli við stærð sveitarfé-
laga, langhæst í Reykjavík en fer svo lækkandi í sveitar-
félögum miðað við fjölda íbúa. Það sama á reyndar við
þegar athuguð eru framlög sveitarfélaga til félagsþjón-
ustu á hvem íbúa sveitarfélagsins. A síðustu árum hafa
einkum tveir málaflokkar á sviði félagsþjónustu sveitar-
sjóða orðið umfangsmestir og tekið mestum breytingum,
annars vegar öldrunarþjónusta og hins vegar rekstur leik-
skóla bama, en rekstur þeirra er talinn með félagsþjón-
ustu í samantekt Hagstofu íslands og Sambands ís-
lenskra sveitarfélaga á reikningum sveitarsjóða og þvi er
það gert hér. Hér gefst ekki tækifæri til að ræða þessa
málaflokka nánar og ekki heldur löggjöf um húsnæðis-
mál sem hefur haft geysimikil áhrif á framkvæmd fé-
lagsþjónustu á vegum sveitarfélaga. Einnig hefði verið
ástæða til að ræða þróun mála innan ýmissa liða félags-
þjónusta sveitarfélaga frekar, t.d. málefni bama og ungl-
inga, áfengis- og vímuefnavamir og málefni fatlaðra. Að
lokum skal á það lögð áhersla að félagsþjónusta á vegum
sveitarfélaga verður aldrei rædd sem einangrað fyrirbæri.
Vegna mikillar skörunar í starfsemi verður að hafa í
huga margs konar aðra starfsemi á vegum sveitarfélags-
ins, svo og starfsemi á vegum annarra, t.d. rikis, frjálsra
félaga og samtaka.
Heimildir: Heimilda var víða leitað en varðandi efni 1. kafla voru
drýgstar heimildir fengnar úr verkum þeirra Lýðs Bjömssonar, Gísla
Ágústs Gunnlaugssonar, Páls Líndal, Þórðar Eyjólfssonar og Jóns
Jóhannessonar.
Grein þessi var flutt sem erindi, nokkuð stytt, á ráðstefnu um félags-
þjónustu á nýrri öld 12. nóvember 1999.
1 05