Sveitarstjórnarmál - 01.06.2000, Blaðsíða 44

FÉLAGSMÁL
Heimspekileg sýn á félagsþjónustuna
á nýrri öld
Páll Skúlason, heimspekingur og háskólarektor
Grein þessi er samhljóða erindi, sem höfundur flutti á ráðstefiiunni „Félagsþjónusta á
nýrri öld, viðhorf, ábyrgð, framtíðarsýn “ sem Samtök félagsmálastjóra á Islandi og Samband
íslenskra sveitaifélaga héldu í Salnum í Tónlistarhúsi Kópavogs föstudaginn 12. nóvember sl.
Fundarstjóri, góðir fiindarmenn.
Ég þakka fyrir það tækifæri að fá að koma
hingað og ræða við ykkur um framtíð félags-
þjónustunnar. Erindi minu var gefrnn titillinn
„Heimspekileg sýn á félagsþjónustuna á
nýrri öld“. Nákvæmari titill heföi verið „Ein
heimspekileg sýn á félagsþjónustuna", þvi
innan heimspekinnar em mörg sjónarmið og
margar kenningar sem styðjast má við til að
rökræða þýðingu þessarar mikilvægu þjón-
ustu í samfélaginu og hvemig má hugsa sér
þróun hennar á næstu áratugum. Sjónarmið þessi og
kenningar tengjast hugmyndum um okkur sjálf og þjóð-
félagið, að ógleymdum hugsjónum okkar og draumum
um hamingju og farsæld. Hvernig skal nálgast þetta
viðamikla efni?
Ein aðferð er sú að reyna að skilgreina efnið miðað
við ríkjandi aðstæður. Þá skiptir máli að nýta heimspek-
ina til að sundurliða og greina þau verkefni sem blasa
við og em viðráðanleg með hliðsjón af þeim úrræðum
sem við höfúm yfir að ráða. Hér skiptir mestu að halda
sig við jörðina, setja sér skýr markmið og gera sér ljóst
eftir hvaða leiðum þeim verður náð.
Önnur aðferð er sú að leitast við að skilgreina með
heimspekilegum hætti siðferðilegar, lagalegar og stjóm-
málalegar hugmyndir sem liggja „félagsþjónustu“ til
gmndvallar eins og hún hefúr þróast og mótast i þjóðfé-
laginu á liðnum ámm. Það hugtak sem þá þarf að gegn-
umlýsa er sjálft „velferðarþjóðfélagið“ með þeim rétt-
indum og skyldum sem því liggja til gmndvallar. Hér
skiptir mestu að gera sér grein fyrir því hversu mikið eða
lítið við þjóðfélagsþegnamir emm reiðubúin til að leggja
í sölumar til að halda upp því „öryggisneti“ sem félags-
þjónustan myndar ásamt heilbrigðiskerfmu.
Þriðja leiðin gæti verið sú að horfa framhjá ríkjandi
aðstæðum og velferðarþjóðfélaginu, en spyija sig þess í
stað hvaða merkingu „félagsþjónusta“ hafi í sjálfú sér
undir sjónarhomi eilíföarinnar, ef ég má orða það svo. I
mínum huga er sú spuming líka afskaplega praktísk og
jarðbundin, eins og öll eiginleg heimspeki,
sem snýst um það hvaða máli hlutimir skipta.
Spumingin er raunar svo eðlileg að við verð-
um þess sjaldnast vör að við emm sífellt að
glíma við hana og svara henni óbeint með at-
höfnum okkar og ákvörðunum. Við víkjum
okkur líka iðulega undan henni af því að hún
kann að tmfla okkur í vanabundnum störfúm
þar sem við göngum að því vísu að allt hafi
ákveðna merkingu. Við emm þá rétt eins og
tannhjól í risavaxinni vél „mannfélagskerfis-
ins“: hvert okkar hefúr sína stöðu, sitt hlutverk, sín verk
að vinna, og tilgangur lífsins er sá að „vélin“ haldi áffam
að vinna á skilvirkan hátt, hvert tannhjól skili sínu.
„Mannfélagskerfinu“ má skipta í tvo meginhluta.
Annars vegar „framleiðslu- og neysluhlutann", sem
stjómast í höfúðatriðum af lögmálum ffamboðs og eftir-
spumar. Hér virðist tilgangurinn vera skýr: Hann er sá
að kerfið framleiði æ meira af þeim gæðum sem fólk tel-
ur sig þurfa til að lifa eða þráir að öðlast. Þessi gæði em
sífellt vegin og metin á mælikvarða peninga sem em
ávísanir á önnur gæði sem fólk vill njóta. Hins vegar er
„félagsmálahlutinn“, sem ræðst af þvi skipulagi stjóm-
unar og þjónustu sem ríkir í samfélaginu. Stjómmál,
menntamál og heilbrigðismál mynda, ásamt félagsþjón-
ustu, kjarnann í því sem ég kalla „félagsmálahluta“
mannfélagskerfisins. Hér virðist tilgangurinn ekki vera
jafn skýr. Hann er ekki einfaldlega sá að framleiða gæði
og njóta þeirra, heldur að skapa skilyrði í samfélaginu
fyrir alla meðlimi þess til að afla og njóta þeirra gæða
sem þeir þurfa til að lifa.
Hvemig á að skilgreina gmndvallarskilyrði þess að
þjóðfélagsþegnamir fái aflað og notið þeirra gæða sem
þeir þurfa til að lifa? Og hver á að skilgreina þau skilyrði
og gæði sem hér em í húfi?
Tveggja kosta er völ.
Annar kosturinn er sá að segja að þetta sé ekki vinn-
andi vegur, ekki sé hægt að komast að niðurstöðu um
það hver þessi skilyrði og gæði séu og því sé „lausnin"
1 06