Sveitarstjórnarmál - 01.06.2001, Blaðsíða 8

Afmæli
Lýður Björnsson sagnfrœðingur:
Sveitarstj órnarmál sextíu ára
Heimskreppan þrengdi mjög að sveitarfélögum
og það svo að víða horfði til vandræða. Leitað var
leiða til að bæta ástandið. Alþingi samþykkti árið
1933 lög um Kreppulánasjóð, lagði honum fé og
útvegaði að auki fé með útgáfu handhafaskulda-
bréfa. Mörg sveitarfélög fengu fyrirgreiðslu í
Kreppulánasjóði. Árið 1942 höfðu 104 sveitarfélög
fengið slíka fyrirgreiðslu en 33 þeirra höfðu þá
greitt lán úr sjóðnum að fullu og mörg fleiri voru
talin líkleg til að ná því marki á næstu árum.
Ríkið hafði verulegra hagsmuna að gæta varðandi
starfsemi Kreppulánasjóðs. Það var því að vonum
að fljótlega var stofnað til eftirlits með Ijármálum
þeirra sveitarfélaga sem tóku lán úr fyrrnefndum
sjóði. Árið 1937 var heimilað að stofna embætti
eftirlitsmanns sveitarfélaga og skyldi hann starfa
í atvinnumálaráðuneytinu. Eftirlitsmaður skyldi
einnig vera forstjóri Jöfnunarsjóðs sveitarfélaga
sem stofnaður var við þetta tækifæri og annast
skiptingu og afgreiðslu frantlaga úr honum og
veita sveitarstjórnum aðstoð og ráð um ijárhags-
mál. Heimild þessi var notuð árið 1939. Þá var
Jónas Guðmundsson ráðinn eftirlitsmaður. Hann
var gagnkunnugur sveitarstjórnarmálum, hafði
setið á Alþingi 1934-1937 og átt þar þátt í samn-
ingu frumvarps til laga um framfærslu og alþýðu-
tryggingar, verið oddviti Neshrepps í Norðfirði
1925-1928 og forseti bæjarstjórnar Neskaupstaðar
1928-1937. Hann var eftirlitsmaður sveitarfélaga
1939-1952. Þá tók Hjálmar Vilhjálmsson við og
gegndi starfinu þar til það var lagt niður 1962.
Lýður Björnsson sagnfræð-
ingur hefur verið kennari við
Verzhmarskóla íslands og
dósent við Kennaraháskóla
Islands. Hann er höfundur
á þriðja tug bóka um
sagnfrœðileg efni, m.a. Sögu
sveitarstjórnar á Islandi I
tveimur bindum, sem konnt út
árin 1972 og 1979.
Jónas var einnig frumkvöðull að stofnun Sambands
íslenskra sveitarfélaga og formaður þess frá stofn-
un 1945 til ársins 1967.
Eftirlitsstarfið færði Jónasi Guðmundssyni heim
sanninn um að sveitarstjórnarmenn skorti vettvang
þar sem þeir gátu leitað upplýsinga og borið saman
Jónas Guðmundsson stofnaði til útgáfu Sveitarstjórnarmála
1941 og gaf út tímaritið fyrir eigin reikning þar til sambandið
var komið á legg og tók við útgáfu þess árið 1947.
bækur sínar. Hann hóf því útgáfu tímarits sem hel-
gað skyldi þessum málaflokki og nefndi það
Sveitarstjórnarmál. Fyrsta tölublaðið kom út í árs-
byrjun 1942 en hafði verið fullbúið til prentunar
alllöngu fyrr og telst þvi eiga sextíu ára afmæli á
þessu ári. Tilgangi útgáfunnar lýsir Jónas svo í
ávarpsorðum:
„Ég hefi ráðizt í útgáfú þessa rits í því skyni, að
það geti orðið fyrsti vísir að meira samstarfi milli
þeirra manna, sem sveitarstjórnarmál láta sig
nokkru skipta, og til þess að auka þekkingu þeirra
í þessum efnurn.
Von mín er sú, að innan skamms megi takast að